TEORÍA JOAPY

Cuento de JUAN DE URRAZA

(Tercer puesto en el Premio Cabildo 2008, categoría guaraní)

- Neî, amyesakâta ndéve pe kuaara’âre amba’apovahína... - ombojesareko Walter Fresno iñirû Guillermo Arbatrospe – Aikuaa nde avei ejeporekaha pe ñe’êrâ ysokuakuéra rehe, joaju oîva ára arapy rehe, cheverô guarâ ñambohasárô ojupe nane mo’âmby iporâva’erâ...

- Upeichaite. – ombohavái iñirû, ha’éicha térâ iñakâpatîve ichugui, hákatu iñakârague mbovyeteve – Eikuaa porâháicha, amba’apo’aína ajoka haguáicha pe kuaara’â ára rekoteî rehegua, jepe ndarekói gueteri cherembiapópe jehupytyre upevaregua.

- Heê, aikuaa. Che mo’âmbýpe ikatukuaáma ahechauka, ndaha’eiha pe ára peteîcha ha peteî gotyogua, ndaha’éi niko pe ára iñambuétava peteî jeho aramboyve térâ upeiguápe, iñambuétava pe pa’û arapykuerapegua. Añetehápe ndaikuaái ikatúnepa iñambue pe ára guata, opyta’y rehe, ikatúva ajuhu ára pyta ambue tenda ñanemba’e joguahápe, hákatu ojojugua’yva árape, taha’e ára mboyve térâ upeigua ñande jeikógui. Upévape, ndaipóri mba’éichapa ikatúta rembojoapy nde jehupytyrâ, ha’e rupi pe ára tenonderâite peteîcha ha oku’e’yva. Umívare oñemopyenda umi tembikuaareka amoañeteva’ekue umi ary che rekove pahápe, ha haimete ahechauka upe kuaara’â, tembiasgua’úpente jepe.

- ¿Mba’évaiko pe nde kuaara’â? – oporandu Guillermo.

- Ahechakuaa ypýva ko ñande arapy ndaha’éi ha’énte pe oîva. Jepe tuichakuépe ijapyra’yva, oî avei ambue arapy ijapyra’yva, ha upeichavérô ndojohupytýiva. Upéva niko ndaikatúi, ambue ijapyra’yvaramo, oîmanteva’erâ mba’éicha ha moôpa ojoasávo, hákatu upéicha ndoikói. Che ndaikatúi amyesakâvo mba’éichapa oiko upéva, ikatu ha’e pe oîva amogotyove Mba’ekuaatýgui. Ha ndojekuaái mba’eichaitépa, ojehu péicha: jaiko peteî arapýpe, hákatu oî ambue arapykuéra. Umi arapy ikatu ojojogua, ñande arapyichaite nunga, térâ iñambuete, ni peteîme ndojojoguáiva.

Upepete, pe mokôive ñamyesakâséva, umi arapy ojojoguáva, umívare jajesarekova’erâ, ñahenoikuaa “arapy ojoykeregua”. Añetehápe ndaha’éi ojoykereguaitéva, hákatu pe joavy ambuéva ndive michî ha michîeterei, pe ñemoañetegua’úpe vyroreíma. Ambue mba’e jesarekorâite che kuaara’âme, umi arapy oreko ojoajuha. Ikatu ha’e umi ysokua nde rejeporekáva, ikatu ha’e peteî okê gua’u, ndaikuaái mba’éichapa amombe’úta; ha’e peteî yvyra’anga ñemohendánte taha’e ha’éva tapicha oñemoîramo upépe, sapy’aitépe ojerováta ichupe ambue arapýpe. Ñande arapýpe oî sa rehe oîmbareíva upeichagua okê, jahecha’yva oha’arôva ojejuhu ha ojepuru.¡ejesarekóke!, pe kuaara’â nde rerekóvagui ojoavy, umi okê nañandererahái ñande arapýpe jey peteî ára mboyveguápe, péva ñande reraha ambue arapyetépe ñande arapy joguahápe, ikatu ára mboyvegua térâ upeigua ko ñande áragui. Iporâva’erâ avei jahechakuaa ko’âichagua okê napeteîcha meméi ha ikatu oraha tenda ambuetépe, ndaha’éi ñande rekohápe ni ha’angápe. Ha’eháicha, iporâveháicha oikórô, jahakuaa peteî araitépe peteî arapy ojoguaitereíva ñande arapýpe, ha’etevaichavoi péa jeýnteva, mba’e okêpa reipyhýrente péva. Maymavarai, ndaikatúi reiporavóvo araka’eguápe rehose, ikatu jaha upe okê ojoajuhápemante. Umi okênguéra opaite ára ijuru ha upéicha maymavarâite mokôi henda gotyo, añetehaitépe heta jey ojehasa upérupi. Upéicha umi arapy ojojuguaiterei rupi hetaiterei jey umi ohasava’ekue upérupi ikatu ndohechakuaái ha pe ha’e ambue, upe arapypegua, upe jave ohasa avei ñande arapýpe, ha péicha oho jepiveguáicha, ha’etévaicha ku oiko’yva upéva, ha’etév

aicha oñombohasánteva ojojoguaha. Ága, umi ohasáva umi okê arapy mombyryguápe

ha ojojogua’yvape, umívakatu oraháne ñemondýi tuichapajepéva.

- Upévaniko upéicharô he’ise cherembiapo ajaporeiha. Araka’eve ndahupytymo’âi amoañetévo pe tembipuru araregua, - oñe’êguyguy Guillermo, oñakâpire’yi -ndaikatúiramo jaiporavo mba’e arangépepa, taha’e mboyvegua térâ upeiguápe, tojeho. Ha ndaikatúi avei pe ára ñamboheko jaipotaháicha.

- Ikatu jaha tenda ha arakuéra peteîvapente pe arapy ñande rekohaichaguaitenungápe, upéva peve. Amba’apo’aínakuri ajapóvo peteî okê ombojoajúva arapýpe, ha ojeho hagua tenda ha ahase voverâ, hákatu pe syryndy ñekotevê tuichaiterei, ndaikatúi ambojuru ar

e pe okê, mbovymi aravo’i pevémante, ha ikatumiva’ekue arahauka upérupi, michî tuic

have pe asuka akytâgui, isarambipa tapére ha ndaikatúi oguahê ohohaguépe. Ni peteî hekoveva’ekue, ndoikovéi. Ha’ete peteî jokohágui ndaikatúiva ohasa, jepe noñembotýi pe kua. Upéicha rupi amboyke pe temiandu mba’yru araregua ha añepyrû ajapo tembiporu ohechakuaaraêva, orahaukáva tuapu’imi pe okê ojejapova’ekue rupi ombyaty hagua marandu. Ko marandu aipurúta ahechakuaa hagua pe joavy oîva peteî arapy ambuévagui ojehúva rupi peteîvape ha nahániriva ambuévape ha umíva rupi amohendáta umi ojehuva’erâ, térâ umi oikótava sapy’a ojehúrô. Pe tembiporu ikatu ojejapo, itenonde tuichaitereíta ha oguerúta hapykuéri eimo’â’yva ára ha ára ñande rekovépe guarâ.

- Ha pe okê oîramo, upéva he’ise ikatuha ojeho árare... ha ojepurúvo umi okênguéra, hetaite heko tuichavéva umi hekovévaicha ikatuva’erâ ohasa, ¿añetépa?

- Héê, upeichaite. – omoañete Walter.

- Upéicharô, pe oñemoneîvata pe jeho árare, ha’etéta ejeporeka pe mba’ekua oîvara epo hagua ambue arapýpe, ha upe guive ejuhu peteî tape ambue arapykuéragui, ojevýtava ko arapýpe térâ ijuguahápe, hákatu pe ára nde reipotávape... Peicharâ peteî mba’yru araregua rangue ñaikotevêta mba’yru ipya’etereívare jaha hagua mayma arapýpe pe okê mombyrykue oîva ojohegui ha torúma hendive pe tendarechaukaha oikuaaukáva mooite ha moôpa opyta umi arapy rokênguéra... Jaikuaavoi pe okê ikatuha opyta mombyryeterei, ambue arapy térâ arapyetápe... Ha nei, pe tembiporu pyahu opororaha mombyryetéva itenonde tuicha ohóvo, upeicha rupi ndahecharamomo’âi pa ary mboyve ikatuha jajapo upeichagua. Ha, upeaja ikatu ñambokua jahávo pe okê ha ñañeha’â jaikuaa mba’érepa ndoikói...

- Ikatu eha’â, che ahejáta ko’âga rupi pe jeporeka jeho árare ha ajesarekóta pe tembiporu oikuaaraêva pe oikótavare, péva ikatuetévoi ojejapo, ha aipurupaitéta che mba’ekuaa pe mba’ére. Jamavoi opaicharei ahecha mba’éichapa ikatu aguenohê ichugi viru, upéicha rupi ambotuicha tuichave hagua che ñemoarandu, cherembiapo ha imoha’anga.

- Neî, aîchagua tembiporu ikatúta nemboviru heta opaicharei. Syryndy niko pe hepyvéva. He’iséva opaichagua jehepyme’ê ojejapóva pe tembiporúre hemby tuichaitereivéva’erâ pe jehepyme’ê ojejapóva syryndy jepurúre jeho ha jejurâre ha jaikuaa mombyryvérô ñaikoteêvéta pe syryndy avei. Peteî jesarekorâ ikatúva ojejapo jeho aguimi oikotevê’ínteva syryndy pe araaty aguíva ndive peteî tetâ iviru hepyetereihápe, ojepohápe peteî jasy tenonde ha tapykue gotyo ikatu ogueru hetaiterei viru jajoguáramo viru ndahepyihágui. Ikatu avei ñanohê virueta po’a rupi, ñambojo’a, ñamohenda guerekopy ou mboyve iravai, umíva ha umíva...

- Héê, aikuaa... Ha peteî orekoraêva pe tembiporu ikatu ojapo upéva... Hákatu pe ojejapo heta vove, maymávante oñombohováita umi monda ha sarambi apoharôguáicha, pe mba’e hepy ko’â mba’ekuaa ikatúva ogueru. Ha ñañepyrûta ñañemongeta jeho sa’iverâre arapýre, ojejokótava, ikatúva ha ikatu’yva ojejapo... Ha heñóita avei umi tahachi araregua, ojesareko hagua mba’éichapa ojepuru ha ijepururasa ha ani hagua oiko mba’evai arapýre, ha upéicha... Péva ha’e pe ára oúva, jahupytýramo ñamoañete pe tembipuru, pe amohesakâ haguéicha ndéve, ahecha hasytaha jajapo hagua.

- Mba’éiko. – omoañete Guillermo – Aipota embohasa chéve umi tembikuaareka rehupytýmava guive ra’anga che rembiporu rupi ahesa’yijo hagua, ikatu avei amoambue che kuaapyete che mo’âmby rehegua, oiméramo añete umi nde techaukapy. Nde rejapóta ko’ága pe pembiporu oikuaaraêva, ha’étava ohenondeáva tembiporu pyahu ha kuaaty, ha che ha’éta pe tembiporu araregua ru, añetehaitépe ha’e ndéve. Ha añe’ême’ê ndéve upéa rupi che viru hetárô, romboviru hetataha avei.

- Aaguyjeme’ê ndéve neñekuave’êre, aha’arôva cheraê che viru hetávo, cherembiapo

niko itenondetereive nerembiapógui, jepevérô amoneî neñekuave’ê, upéicha mba’e oikórô. – Walter oñamindu’u’imi sapy’a – Ni nañaimo’âi ko’â ára rupi ha ko arapýpe ymaite niko pe hecharamombýva ha’émiva umi yvypyahu jejuhu, ha oñeguahê oñemoha’angapaiteha oparupiete pe tekoha, ha ojekuaa opaichagua tekove, oñemboguehápe opaichagua mombe’ugua’u ha umi tekove techaramomby... Upéi ou ojekuaa arapyeta ha arapyguasu, ojejapojey peteîchaite. Ko’ága ñañepyrûta jaha ñamoha’anga arapy pyahukuéra, umi ijoajukuéra, ha ára ambue peteî teîvape... ¿Ha upéi? – oporandu.

- Upéi tupârô jaikóta, ha ndopytavéitama ojejuhu pyahúva. – Ombohovái Guillermo.

- Tupâ ñemoha’anga... Upéva ikachiâiva’erâ, kuaaty jehupytyrâ pavê. – opuka Walter, ha omoirû ñeseha peve iñangirûme...

Jeu Azarru (09/04/2008)

Fuente en Internet: www.jeuazarru.com