SOFIA MENDOZA
ÑANE RETÃ RUVICHAITE PYPORE
Mbohapypapokõi
Ñe’ẽhaihára PEDRO ESCURRA FRANCO
Sofia Mendoza Delfino. Hi’arapáy táva Pilar-pe, 10 jasypokõi ary 1906. Ha hi’arake táva Buenos Aires-pe, 6 jasypakõi 1988-jave. Oikovékuri 82 ary. Túva Manuel Mendoza ha isy María Delfino.
Puraheikatejára. Sofia he’ise arandu. Heta ára mbo’eharapavẽ Sofia orairõ umi mba’evai jejapo. Heta yvypórape ombokatupyry. Tekove ñembotavýpe omboguevi. Hendive ndaipóri ñembotavy. Nde katupyryse ha nearanduséva’erã. Ára ha ára maymavéva oñeha’ãvéva’erã hendive. Mba’eve ndohejareíri. Mba’égui pe purahéi hasyve hendive.
Mba’éicharupi japurahéi ha mba’éicharupi japuraheise. Oiméne ñañe’ẽrupi. Mba’ére ñañe’ẽ. Upe ñe’ẽ oñeme’ẽ ñandéve. Máva ome’ẽ ñandéve. Ema’ẽ ndejehe ha ndejerére, avei arapýre. Mba’eve nosẽi mba’evégui. Mba’éporã jaguerekóva osẽ pe mba’eporãpavẽkatúgui. Yvategua ha opaitehendapegua.
Oĩ oñe’ẽporãva ha oĩ oñe’ẽporã’ỹva. Ikatupyrýva iñe’eme ha ikatupyry’ỹva. Mba’éichagua pe kuña ñe’ẽ iñambuéva kuimba’e ñe’ẽgui. Peteĩ ñe’ẽ ijyvateve ha ambue ñe’ẽ ikarapeve. Mymba apytépe umi guyra oguerekove ñe’ẽ joguaha. Avei guyra oguereko pe purahéi joguaha, ohendukáva ñandéve ko yvy’ári. Oñe’ẽvaicha, opurahéivaicha, ha’eténte pe ipy’aporãva.
Ñañe’ẽse ha japuraheise. Okaháre ñahenduve guyra purahéi, upévare mitãnguéra oha’ãnga guyra purahéi ha oipuru guyrakuéra réra hapicháre. Sariã ha’e pe mitãpo’ipuku.
Mayma távape katuete oĩ umi korochire, opuraheiporãva térã iñe’ẽhaiporãva. Heta tapicha nokirirĩkuaáiva ha opurahéijave ndopytu’uséiva. Oĩkatuete umi oñe’ẽsénteva ha mba’eveguasu nomomýiri.
Yvypóraicha umi guyra opurahéi, umi opuraheiporãvéva avei ojeguerochchĩ. Ijahy’oporãvévape ojehechakuaave. Korochire. Opurahéijave guyra oha’ãnga avápe térã pe ava oha’ãnga guyrápe. Mokõivéva iñambue ojohegui. Ñe’ẽmbuku.
Sofia Mendoza ha Carlos Miguel Giménez táva Pilar jeguaka amo ysyry Paraguay rembe’ýre, yvýgotyo. Carlos Miguel Giménez guyra ñe’ẽpoty myasãihára. Ha’evoi oñembohéra pe zorzal ñe’ẽmbukugua. Opuraheiséva guyráicha ha ja’ekuaa opuraheiporã ha’éicha.
Opaichagua guyra puraheiporã apytépe ñe’ẽmbukúre oñehendúkuri mba’éichapa opuraheikuaa peteĩ mitãkuña’i katupyry arandu hérava Sofia. Pe Sofia he’isehína arandu. Itúva ha mayma mbo’ehára ohechakuaa ko mitãkuña katupyry oguerekoha purahéi mba’ekuaa. Ijapysaporã pumbasýpe ḡuarã. Táva Pilar-pe, mba’eveguasu nda’ipóri upérõ. Opavave he’i iporãha oñemboja táva Paraguaýre.
Pytu’u mbyry’áirupi mbo’eharógape, ou ygarápe ha oñemboja pe yno’õ karakarápe. Táva omyakãva ñane retãme opyta umi ipehẽngue rógarupi ha pya’e oñemboja Ateneo Paraguayo oĩháme. Gimnasio Paraguayo héra ypykue. Upépe oñemongeta karai katupyryjárandi, hérava Fernando Centurión.
Karai Fernando pya’eterei ohechakuaa Sofia Mendoza oguerekoha katupyry ikatúva ombohapeporã tavaguasu Buenos Aires-rupi. Upépe heta mbo’ehára oúva’ekue Europa-gui. Ikatumíva ombo’eporã chupe. Osẽ oho itúvandi ha upépe heta ojeguerohory imba’ekuaa katupyry pumbasy reheguápe.
Upépe oñeme’ẽ chupe kuatiahaipyre ohohagua táva Milan-pe, Italia ryepýpe. Upépe oĩ umi mbo’eharóga pumbasy omotenondéva ha umi mbo’ehára puraheikate oikuaapavẽva. Italia tendota upéro ha’e Mussolini, ha’ehe’ívante oiko ha ojehúva’erã. Táva Turín ryepýpe ha’e oñemohenda upérõ. Turín ha’e Italia rupa, upégui osẽ umi yvypóra ojeheróva Italia ruvichatee. Ombojajupaitéva’ekue umi Italia vore.
Itúva Manuel Mendoza oiko oheka Turín mbytére peteĩ koty’i ikatúva oipuru ha’eñomi kuñatai Sofia. Hasýpe ojuhu pumbasy mbo’eharóga ypýrupi upe koty. Oñemohendaporãrire itúva Manuel ojevy hetãme ha táva Pilar-pe.
Puraheikate rogaguasu, pumbasy mbo’eharóga hérava Giusseppe Verdi ryepýpe opyta. Avei ndaipóri yvyapére koichagua puraheikate mbo’eharóga, iporã ha tuicháva. Opaichagua tembipu upépe oñembokate. Henyhẽ upépe umi temimbo’e ha’eichagua ha mbo’eharakuéra apytépe ijaty heta tetãgui.
Pe ijahy’o ayvu oñemohenda pe kuñapuraheikarape oje’eháre. Kuña ahy’o ayvu ipoguasuvéva térã ikarapevéva. Kuña puraheikate oguereko mbohapy tenda ha pe ikarapevéva ha’ékuri pe ijahy’oayvu.
Remohu’ãhaḡua mbo’esyry nearandúva’erã puraheikatépe ha pumbasy jeikuaápe. Irundy ary táva Milán-pe, omohu’ãporãhaḡua upe tekombo’e. Sofia oñeha’ã ha oñeha’ã, ára ha ára, ohupytységui umi tembiapo ojejerureháicha chupe. Avei hendapete oikũmbységui umi mbo’epy.
Umi ñembosako’i ipukupukúva mbo’epýre ojapoporãmba ha upéi mbo’esyry kotýpe ojopypaite pe osẽporãmbahaḡua chupe umi hembiapo. Puraheikate katuete ñande purupaite. Sofia Mendoza, kuñataĩ okaragua, opaite mba’e Milán-pe ipyahu chupe, ndohecháiva ha nohendúiva oikũmby pya’éva’erã.
Py’aporãme ohuguaiti opaite mba’e ome’ẽva chupe kuaaty. Iñemoarandupa’ũme osẽhikuái ohechukahaḡua ikatupyryha puraheikatépe umi táva porãporã oguerekóva tetã Italia ryepýre. Umi ñoha’ãnga róga ha umi puhoe rupive ohechuka oikuaamíva. Omohu’ãmbarire umi imba’esyry ohupyty ikuatiakatu ombojeroviáva chupe puraheikatépe.
Ñoha’ãngaróga Scala táva Milán, tetã Italia-pegua oheja ha ou omba’apo’imi Montevideo Uruguaýpe. Ohasa Buenos Aires-pe, Ñoha’ãnga Colón, umi puraheikatehára mbyja apytépe oike omba’apo ha ohechuka ikatupyryha. Heta ñoha’ãngaróga ha umi puhoe rupive opurahéi kyre’ỹ ohejaporã avei ñaneretãme.
Mandu’arã oheja ñandéve karai Herminio Giménez ndive pe apu’apúpe irundy purahéi. Heta ary omba’apo ñoha’ãngaróga Colón ryepýpe. Hetarire ojeguerohory ojere oujey hetãme. Heta atýpe ojehechakuaa chupe umi hembiapoporãngue. Itúva omanorire oujey opyta ñaneretãme. Ary 1944 oguahẽ táva Paraguaýpe.
Imbo’eharakuérare ñanemandu’áne. Ñane retãme, Manuel Mendoza (itúva) Sara Silva de Ashwell, Fernando Centurión (Gimnasio Paraguayo) Umi Pytagua apytépe oĩhína Miguel Accorinti, Morozzi della Roca, Franco Alfano, Vitorio Baccioto, Hernán Kumok. Ko ñaneretãme oipytyvõ mbarete chupe Carlos Lara Bareiro ha Remberto Giménez.
Iñakãme ha’e oguerekóva ha py’ỹinte omombe’u imba’epota, oikotevẽha peteĩ puraheikate mbo’eharóga. Maymavévante omoneĩ ha na’iñapysẽi umi ñepytyvõ oñeikotevẽva. Heta mburuvicha rokẽ oñembota ha mba’eve.
Oñepyrũ ombo’e umi mbo’eharógarupi, mitãkuñanguérape. Iñakãme mbo’eharóga puraheikatépe ḡuarã. Hasýpe ohupyty upe oipotáva. Heta tetãyguápe ombo’eporã, umi ha’e oikuaaporãvape ombo’e mbo’ehararãicha. Upe puraheikate mbo’eharóga omoñepyrũ hogapevoi. Upéinte ojuhu imbo’eharogarã
Mayma temimbo’éndi ha’e ojopyporã osẽporãhaḡua imbo’ehaógui. Mba’evevoínte ndohejareíri. Opamba’e ojapóva ojapo hendaitépe. Heta tetãygua ndoguerekóiva katupyry apyterã ijehe, ojetyvyro chugui, pe ndaikatumo’ãigui ohupyty Sofia Mendoza oipotáva chugui.
Mbo’eharapavẽ ojopykuaaiterei umi temimbo’éndi. Hendive umi ñeha’ã ha ñembosako’i ipukuporã. Hetamba’eporã ojapókuri. Avavénte ndohechakuaái chupe. Pe tesãireka ojegueraha chupe táva Buenos Aires-pe.
Upéi opyta ha’eñomi tasyo ḡuaiḡuíme ḡuarãme. Upépe omano, 3 jasypokõi ary 1976-jave. Avei hetekue ojegueru hetãme, 6 jasypakõi ary 1988-jave. Ko mandu’a mbykymími rupive ame’ẽ avei chupe heta che aguyje. Umi hemimbo’e avei ha’ékuri che mbo’eharakuéra. Aguyje maymavévape. (22 jasypokõi, ary 2015.)
ENLACE INTERNO A ESPACIO DE VISITA RECOMENDADA
SOFIA MENDOZA en PORTALGUARANI.COM
