MÁXIMA LUGO
ÑANE RETÃ RUVICHAITE PYPORE
Mokõiparundy
Ñe’ẽhaihára
PEDRO ESCURRA FRANCO
Máxima Lugo, Hi’arapáy táva Villeta ryepýpe, ára 30 jasypokõime, ary 1925 jave. Hi’arake Paraguaýpe, upe 21 jasypo ary 1991 jave. Ogueroguatákuri 66 ary.
Máxima Lugo, tetãygua kuñaite ojoráva jerovia ijehe upe ojehayhúgui. Mba’ére. Hekove opyrũhatã hembiapóre. Ñanembovy’akuaa rupive. Ña Máxima Lugo oguereko mba’ekuaa ijehe. Jaherokuaa upe mba’e péicha, ñe’ẽrekosa’y, ha’e ohupyty iñe’ẽme hape iñe’ẽre oguata ha omohenda heko, iñe’ẽryapu ñahendúvo jaikuaáma ha’eha ha’e. Sa’i oĩ umi tekove katupyry oguerekóva ñe’ẽrekosa’y. Mba’ekuaa ñanemoneĩteĩva.
Pe ava oguerekóva ko mba’ekuaa, ndaikatúi ñambojehe’a nipe ñambojojaiterei umi ambuére. Pukarãjára apytépe pe ña Máxima Lugo iñambueterei opavavégui.
Kuimba’e atýpe ha kuña atýpe puka katuete osẽ opopo. Ko’ã atýpe oĩne pe omyakãva toryja ha ohecháva umi hapicha ipyhoha mba’ereíre. Umi ñembotavy atýpe japukakuaa ojuehe. Oĩhína ava opukáva hapicháre ha opukáva ijehe, oporombopukahaḡua.
Hesénte ñama’ẽmimi ha avei ua avei japukakuaáma. Peteĩ ñemomýime ña Máxima Lugo rehe japukakuaáma. Upe hi’ãngape henyhẽ pukarãmemetégui. Opukáneraka’e ohóvo.
Pinoza-gua avei ha’e. Heta tekove katupyry okakuaa ko tavavorépe, opaichagua ombovy’akuaáva ñande rekove, jahecháva. Pinoza henyhẽkuri umi ñemuhágui, ohepyme’ẽva so’oka’ẽ, guariju ro’ysãporã, omokõ térã oipytehaḡua umi kuimba’e ha kuña. Ijuruhéva katuete oguejy Pinozá-me pyharekue ohendúvo mbarakapu purahéire. Ovy’áva ha ovy’aséva apytépe.
Ñoha’ãnga ỹmaguare ja’évo ja’ehína José Lindo Melgarejo, Máxima Lugo ha José ka’i. Mbohapy pukarã. Omono’õva yvypóra rembiasa kachiãi ha ojykýiva ipy’águi opaichagua toryja.
Ña Máxima oipurukuaamíkuri upe hete po’i piru. Kuña ikatupyryetévare ñañe’ẽ. Umi hesa ha umi ipórupi oñe’ẽkuaamíva’ekue. Oñakambype’ávo jahechakuaáma upe oguahẽpotáva térã ojehupotáva. Pe ijuru omboyke mboykévo ñahendúta umi ñahenduguasu’ỹva. Ho’áta pe ho’áva yvypóra akãre.
Ña Máxima, pukarã apytépe, umi iñe’ẽ omoñe’ẽ umi kuimba’e ha umi kuñáme oguata karẽva térã okuaru ykévape. Anivémahaḡua. Iñe’ẽrory ñane mbopukapóva. Upéi pe heko ha’ete ombopyahúva kuñareko, omombareteve pe yvy’avevoraku kuimba’e pyguýpe. Ikaria’yve karia’ýgui.
Ombopytaryryikuaa mayma yvypórape, taha’e kuña térã kuimba’e. Umi oñembohorysévare oñembohoryvaive. Ejererekóke che ra’a, pe ña Máxima ojeku’ajekójave. Hendytahína umi ava resa, ijykére ojejopýva. Upe hetevoi, ha’eténte ojejapóva’ekue ome’ẽhaḡua puka. Hekosarakive kuimba’égui. Ñama’ẽrõ hese apyka ári guive, ja’ekuaa hese, ña Máxima puku ikatuha opyrũ kuimba’e ñembotavy akãre.
Hekove avei ogueru tetãygua rekove henyhẽva opamba’égui. Kuña mbarete rekove hese opytáporã. Kuña ñembotavy reko opytaporãnte avei hese. Kuñajero reko omondeporãnte avei ijehe, oguenohẽhaḡua tekotevẽháme.
Mávapa oimo’ãta jajuhuha hese pe kuña juru guasúpe, osoro ijehegui ha omondorokuaaitemíva umi tekotevẽ oĩháme. Ondyrykuaamíva’ekue ñande rapicha.
Umi iména ikuã apýrare oguerekóva, oñekuãmbopu mboyve kuimba’e opyryrỹiva jahechakuaa. Heta kuimba’épe omboguata henonderã ha’e oikuaahápe. Omboguevikuaami umi kuimba’épe, omopararã mboyve umi ikangue.
Umi kuimba’e ñuhã omondohokuaamíva ha upéi omombo umi hováre. Orairõ umi orairõsévape. Péicha ojechuka yvate ha opuka pukúva’ekue. Pe yvyrape’ári ña Máxima rembiapo apytépe jajuhukuaa hetamba’e. Kuña remimbyasy ombyaty ijehe ohechukahaḡua pukarã rupive, jepérõ ndaha’éi umíva pukarã. Pukarãme japukájave, ñanderehe japukahína. Avaháicha.
Hetamba’e ndajahechakuaái ñandejehe. Ambuérente japukajoa. Umi ñandereko hetápe ikachiãihína. Ñandénte ndajahechakuaái, ambuére ñamboguapypa.
Iporãha japuka jaikuaa. Oime ku arandupykuaahára, francés, Henri Bergson, hi’arapáy Paris 18-X-1859 ha hi’arake Auteuil el 4-I-1941. Bergson umi puka ohesa’ỹiño ha ohechakuaa japukamíjave, japukaha ñandejehe jahechavaipájave umi yvypórape jajehechavaipa ñandevoi. Puka ojogua umi pohãme. Heta ára péicha ña Máxima ñanepohãno.
Ombovy’a ha ombopuka tetãyguápe heta yvypóra katupyry ñaneretãgua. Ñahenóikuaa Leonardo Alarcón, Santiago Cortesi, Prudencio Gimenez, Carmen Villalba, Demetrio Ortiz, Herminio Gimenez, Basilio Melgarejo Molinas, Diosnel Chase, Amalia Benitez, Chiquita Meza, Demetrio Aguilar, Félix Fernández, José L. Melgarejo, Rubito Medina, Ramón Gamarra, Silvio Rivas (Pánfilo), Juan Bernabé, Dora del Cerro, Cristobal Cáceres, Emilio Bobadilla Cáceres, Roque Centurión Miranda, Julio Correa, Waschigton Ramirez, José Ka’i, oĩ hetave.
Máxima Lugo, ojupívo yvyrape’ári ha’e okakuaave. Upe hekóre iñapesã umi kuña reko okirirĩ’ỹva ha okañy’ỹva. Umi kuña oñorairõva umi hendáre, hekóre ha umi hembiapóre. Oñeha’ã tapiaitéva. Ndojavýiri ha ojavykuaa, py’aguasúre oiko, oñakãrapu’ã umi oñakãrapu’ãhaḡuáme.
Yvyrape’ári hetaite hendápe ko ñane retãpýre oheja mandu’arã. Ñoha’ãnga ỹmaguare ndoguerekói ñoha’ãngaro. Oikotevẽha oikotevẽ. Umi ñoha’ãnga ohechukáva ñandéve iñepyrũ opápeve umi tekoasy ijarýiva. Avei ndojehechaséi, ojepukasénte. Avei ha’e mba’epota hapo tekotevẽva.
Umi ñe’ẽhaihára pyahu osẽva tekotevẽ oikũmbyporã Máxima Lugo rekovekue ha iñirũnguéra rapekue. Tohecha umi tembiapo ojejapóva’ekue. Hetamba’e oĩhína techapyrã. Ndopytaihína kuatiáre umi hembiapo, jarekóva’erã arandukáme techapyrãicha.
Tekotevẽ opyta mandu’arã. Ojehaijeýne ijoguaha. Umi apañuãi iñambue ohóvo ha yvyporakuéra ombopyahu ko yvy’apu’a. umi ipukarã apytépe jajuhukuaa kuña tetãygua reko oñeipováva, tembiapo asýpe ha kuarahýre ojehesýva, ojuhu ijehe mba’embyasy aty pa’ũme opukamihaḡua ijehe ha oporombopukahaḡua. Jaikoporãvehaḡuánte. Péicha ojehekýi tekojehesýigui.
Ñanderekovepýre japuka ha ñanerasẽ opamba’ére. Tesay’ỹre. Máva noñandúi pe mba’embyasy, pe tekotevẽ ñanemoambuepáva ko yvy apére. Ñane retãygua ojejopyvaíjave opukánte avei ijehe. Ña Máxima ñoha’ãnga oheja umi techapyrã. Tove umi kuña katupyry toñeha’ã tomoingovejey umi ñoha’ãnga kuña rekove rehegua, ohupíva’ekue yvyrape’ári kuñakarai Máxima Lugo.
Iporãne jahechakuaa peteĩ ára, umi mba’eporã apohápe, jepérõ ndajahechakuaaséi tetãygua ojapóva. Tekotevẽ ñane retã opu’ãporãhaḡua. Aguyje.
Paraguaýpe, Pinoza-me, 10 jasyapy, ary 2015.
ENLACE INTERNO A ESPACIO DE VISITA RECOMENDADA
(Hacer click sobre la imagen)
