TEODOSIO AYALA (JOSÉ KA’I)
ÑANE RETÃ RUVICHAITE PYPORE
Mokõipapo
Ñe’ẽhaihára
PEDRO ESCURRA FRANCO
Teodosio Ayala, ha’ehína José Ka’i, pukarãhára, peteĩ karaiguasu, rekoteĩporã, tavavore Pinoza-gua, oikóva’ekue pe tape Avalos Sánchez rembére, haimete Mayas, oje’úpeve chugui upe hogami. Tuichámba’e umi ñane tapyimi. Hese’ỹ nanerendái mamove. Upe hembireko voieterei omano chugui. Opyta peteĩ tajýrante hérava Angelica.
Teodosio Ayala ha’ehína José Ka’i, hi’arapáy, paraguaýpe, pinozáme, upe 15 jasypa, ary 1926 jave. Ñanderejákuri, IPS, Santo Domingo Trinidad. Upe hi’arake 10 jasyapy, ary 2006 jave. Omboguatájave 80 ary. Imitãme ohepyme’ẽ opaichagua mbujape, avei heta tavavore’írupi. Tembiapógui ndoguevívai. Omba’apókuri sapatúre ha oga’apópe imitãvéme.
Oĩháme umi ñoha’ãnga ha’e oñembojáva. He’ími. Hovarekuéra che rovayváva aikuaaségui mba’éichapa omba’apo umi ava katupyry. Ajapóne chave oike pe che akãme, he’íkuri. Peichahárupi ohechakuaa chupe ña Máxima Lugo ha ña Máxima póre ojupi yvyrape’ári oporombopukahaḡua. Avei oñemopaíno José Lindo Melgarejo rehe. Péicha oikuaapaite umi oikuaava’erãme. Oñemohenda ijapytepekuéra.
Pukarã ja’évo umi tova kachiãi apytépe jahechakuaa pe José Ka’i tenondete ikatuha oñemohenda. Japorombopukahaḡua jagueru ñane ãngapýpe peteĩ katupyrykatu. Péva ha’e pe omoambuekuaáva chupe. Toryja ombopy’akyrỹi ñande rapichápe.
Ñande reko henyhẽhína pukarãgui. Umi pukarãhára ha’ete pe oguerekóva mokõi tekove. Umi mokõi tekove iñambue ojohegui. Peteĩ tekove ovy’akuaa ha oporombovy’akuaaite. Avei oguereko pe tekove oisu’upaitéva umi irokuete. Ko tekove oisu’u avei chupe. Hi’ãngapýpe kirirĩháme. Pe ombotyryrýva hekove yvy’apére ha omoñorairõva chupe hekovére.
José Ka’i ha’e mboriahu memby. Mboriahu okaruhaḡua omba’apóne ára ha ára ha omba’apojo’áne. Puka omokyre’ỹ ñaneãnga. Oñeñandu ypy guive opuka umi tekotevẽre. Oñandu umi ñe’ẽjoguaha oñe’ẽva chupe. Avei oñemongeta hendive. Ombohovái ha’e oikuaaháicha. Mba’ekuaa ojera mbeguekatu hi’ãngapýpe. Ikatupyrýva oñemongeta syry pe ipy’apýpe.
Heta ára opuka ijehe ha maymavévare kirirĩháme. Umi mba’e ohechávare ha ohendúvare ha’e oheka pukarã. Ha’e opukakuaa ijehe ha avei opuka ñemi ijehe. Toryja osẽnte chupe, umi ava ñe’ẽ, umi ava rete, guata ha umi hekógui hetamba’e ha’e oguenohẽva. Opavave jareko ñandejehe umi pukarã. Avei ha’énte ohechakuaaiterei.
Opaichagua ména ha opaichagua tembireko jareko ko yvy’ape’ári. Pe kuimba’e ha kuña apytépe heta javorái osẽ ohekáva ñande py ha japaro pyharéicha oguerahapase ijapytépe.
Pehẽnguekuéra ikatu ojahe’o ha umi ohecháva kora’ári guive opuka ñemikuaa. Umi guyryry opu’ãva oñakãre, oñomuñáva, ojohovapetéva, umi ñenupãjovái, oñokarãiva, ojosu’úva, typychápe oñomopotĩva, umi oheréiva mborevipire.
Ko’ã ava henyhẽhína pukarãgui. Iguyráre ojeroviáva ha iñuhãre ojeroviáva ojováre opu’ã. Máva pe tupápe imbaretevéva. Umi ikeraguatáva ha umi oñembokeraguatáva oheja katuete pukarã.
Yvypóra henyhẽ kachiãigui. Tavy ha ñembotavy ojehe’ase ñande rekovére. Ñane retãme hetaiterei ñembotavy, opaichagua ha opamba’épe ojepurupaite.
Umi teko ñembotavy henyhẽ teko kachiãigui. Jareko hetaite mburuvicha ñembotavy, japúpe ikatupyrýva, katuete ñanembopukáva térã ñanemyasẽva. Avei tavaygua upukakuaami ojuehe, ere’eréva, ojekýi ojohegui umi mba’ekachiãi ojepukamihaḡua, ojehu oĩháme aty.
Teodosio Ayala, ohendukuaami umi yvypórape, ojapysakakuaáva’ekue ha oporomoñe’ẽkuaamíkuri avei ha’e oheka ha ohekýihaḡua umi ohenduséva.
Katupyrýgui ojapokuaa umi ava pukarã. Ñama’ẽ pypukúrõ ñandejehe, ñandevoi ikatu japuka ñandejehe térã ojuehe. Tesãime ndouporãi pe tovasy.
Puka ojapóporã ñaneãngare. Tovasyjára ndojehechaporãi ha’evoi. Avei ndojehecharamóiva. Ijay, nahendaporãi, ome’ẽva ke’ẽ ñanohẽhaḡua chugui umi pukarã.
Ñoha’ãnga ỹmaguarére ñanemandu’ávo ñanemandu’áne Félix Fernández, Martín Barrios, José Lindo Melgarejo, Pánfilo Rivas. Heta ñanderapicha oheja kuatiáre hembiapokuéra ha umi héra oñemboguepa. Oñembyatypa. Ñemyatyrõme iñambuepa ohóvo.
Ñande jajepokuaa ñaneñe’ẽre, ñaneñe’ẽ tavymírõ imbareteve pe jepokuaa. Ñaneñe’ẽ arandusérõkatu jahechakuaa tekotevẽha jajeporeka umi ñe’ẽre. Itavyvéva sa’ieterei oipuru ñe’ẽ. Iñe’ẽmbyky. Iñe’ẽndy’i. Iñaranduséva ára ha ára okakuaa upe iñe’ẽndy. Oñemomba’e umi ñe’ẽ pyahúre.
Ñande uruguasu oguapýmiva’ekue tapeporã Palma ha O’Leary ojuapyhápe. Omba’apo’íva’ekue upépe Quiniela rehe. Oñondive roĩva’ekue MOC-pe. (Movimiento Obrero Católico) Heta ára opamba’ére roñe’ẽ.
José Ka’i omoñe’ẽkuaamíva’ekue umi hesa, hesápe pya’eve omombe’u ha upéi ombojapy iñe’ẽme. Ohendúvo ñe’ẽ hesápe ombohovái. Hape ijuru avei omboykemboykévo he’íma he’iséva oñe’ẽ’ỹre.
Omba’apójave katuete opukahína ha oporombopuka. Ovy’akirirĩ upe hendápe. Ñañe’ẽrõ hendive pukarãre, katuete imandu’a José Lindo Melgarejo ha Máxima Lugo rehe. Ome’ẽ katuete ijaguyje chupekuéra.
Karai katupyrymi ipy’aporãmíva’ekue ha ku nda’ipo’ái amo hekove pahárupi. Oje’urire chugui pe hóga, hasyve, vy’a’ỹ ohovereve chupe, oho oiko tajýra rógape, pinoza ryepýpe Tupão’i San Isidro ypýpe. Tape Uruguay ha tape Inca. Upe omanorire, pe Tupão’ípe pe hetekue ojegueroko’ẽ.
Opyta iñirũnguéra ñoha’ãnga rapére. Ha’ekuéra heta ojapo imba’ekuaa oñondivepa pe Ñasaindyroryguýpe, mbarakapu, pusãty, purahéi, jeroky ha pukarã. Opyta hekovia ỹmaguare ñoha’ãngáre, Griselda Sandoval, Yanie Basaldúa ha Graciela Fleitas, oĩvéne.
Umi mitã ojaporãngue vyrorei tekotevẽ umi mbo’ehaórupi ojapo ko Ñasaindyroryguy ha tohechuka umi imba’ekuaa ha’ekuéra oñongatúva umi hi’ãnga ryepýpe. Tetãygua oikotevẽ vy’a, jajapojeýke upéicharõ opaite hendápe Ñasaindyroryguy.
Ñane retãme noiporãhína pe tekombo’e, oñemoambuékuri iporãvehaḡua ha osẽvaipa pytagua poguýpe. Mitãnguéra noikũmbyporãi ñaneretã rete, ysyry, yvyty, táva, tetã’i, tapehũ, tapeyvy, yno’õ, avei, umi ñane retã ruvichakuéra. Úmi ane retã ñe’ẽpotyhaihára ndojekuaái térã umi mitã nohendúiva araka’eve chupekuéra. Mitãnguéra ome’ẽ ijatukupe ñande purahéipe. Ndoikuaái polka ha guarania.
Ñaikotevẽ ñamoambuejey tekombo’e ñaneretãme. Tekotevẽ tetãygua omba’apojey tekombo’e ñembopyahúre. Naiporãi jaha mbo’ehaópe ñande tavyvehaḡua. Ñanemba’epota apytépe jarekóne pe jetavy’ose. Jajeguarúrõ ñanemba’ekuaágui jajeguaruhína ñandejehegui.
Anihaḡua pytagua mba’ekuaa oipe’a ñandehegui ñanemba’ekuaa, tekotevẽ ñepyrũrã, ñane mbareteve ñanemba’ekuaápe, ñanerenyhẽhaḡua mba’ekuaápe.
Ñane ãngapy guive ñamopu’ã jepopete puku apyre’ỹre ko’ã ñande rapichakuéra katupyrýpe. Aguyje.
Paraguaýpe, tavavore Pinoza, Ysaty rembe’ýpe, arapo 12 jasyapy, ary 2015-jave.
ENLACE INTERNO A ESPACIO DE VISITA RECOMENDADA
(Hacer click sobre la imagen)
