TERESITA PESOA
ÑANE RETÃ RUVICHAITE PYPORE
MOKÕIPAPOAPY
ÑE’ẼHAIHÁRA
PEDRO ESCURRA FRANCO
Teresita Pesoa réra katuete ñanemomandu’a ñoha’ãngáre ha tavavore Tembetarýre. Ko tavavore ko’ẽrõite opatahína. Mburuvicha ndoikuaáiva mba’épa ojapóva’erã omoambuetahína pe héra porãite. Mbeguekatúpe oñemomichí umi tavavore opápeve. Opáma Ysaty, Pinoza michĩmi opyta Guarani yvype jerére ha Tembetary avei upe ijyvype jerére. Umi tavavore héra oĩva avañe’ẽme ikatuhína omanomba.
Teresita Pesoa, tembetary poty, hi’arapáy 27 jasypoapy ary 1936-pe. Ha’e oguereko ko’áḡa 78 ary. Imitã guive pe ñoha’ãnga oha’ã chupe. Iñirũnguérandi ojapo ñoha’ãnga itavavorépe oñepyrũ ha upéi ojepohikuái paraguaýre. Pya’e avei osẽ okaraháre.
Umi ñoha’ãnga mbo’eharapavẽ Roque Centurión Miranda ha Waschington Ramírez ome’ẽ chupe heta mba’ekuaa. Avei Julio Correa ñoha’ãnga, henyhẽ umi ñandereko ha ñanemba’ekuaa ojapóva ñaneretãpýrupi. Teresita Pesoa okakuaa umi Julio Correa ñoha’ãngare ha upéi umi ñoha’ãnga tetã ambuégui oúva iporãgui hyakuã mombyrýva. Opaite ñoha’ãngáme ojapo tembiapo porã Teresita Pesoa.
Kuña tavaygua reko ijatypaite Teresita Pesoa rekovére. Mitãkuña’i rekove, kuñataĩ rekove, kuñakarai rekove ha ḡuaiḡui rekove osẽporãmba chuepe opaite ára ha ndohopukúi hendaitépe omoihaḡua umi kuña rekove. Heséko oñeñongatu katupyry osẽva hembiapóre ojechuka ñandéve.
Hete karape heta mba’épe oñemohendaporãve. Avei pe hi’ãngapýpe opaichagua kuña oñeme’ẽ osẽhaḡua hetére ha iñe’ẽre. Ñoha’ãnga apohára añetegua. Umi avarekove ohupíva’ekue yvyrape’ári, ha’ehína techapyrãmemete, ombojerovia ijehe. Ipy’amarangatukuaahína. Hekokirirĩ hape iguata ndojapuráiva ha nosẽmo’ãiha iguatágui jahechakuaa hese. Oguereko peteĩ tekorory, pe chentese nosẽiva chugui. Pévare ojehecharamovéntema chupe.
Ja’éma omondekuaaha ijehe umi kuña avarekove. Ñande yvypóra jahecha umi yvypóra rekove pe ñoha’ãnga ohechukáva ñandéve. Ñoha’ãnga ha’ehína tekombo’e. Ñande ava ñanepererĩjoa tekombo’épe. Maymavévante ñaimo’ã ñane aranduha. Sa’i ñaikũmby umi ñaneremiandu ha umi ñanerembiasakue ha jaiko ku jaikuaapárõguaicha. Ndajahechakuaái pe ikatuha jakakuaa arandúpe pe ñande rekove pukukue.
Che mandu’ávo Nestor Romero Valdovinos rembiapokuére, hérava mbokaja ha’eño, Rudi Torga atýpe. Teresita upérõ ojapo peteĩ sy ḡuaiḡuimi rekove, mboriahukuápe ha peteĩ imemby kuimba’e ipochyvaikuaáva. Sy korasõrasy ohechuka ha ohechukaporã ñandéve. Omba’apo pe imemby Manuel rehe, syháicha. Opyta mandu’arãme.
Teresita Pesoa oguereko iñe’ãme mba’ekuaakatu, iñe’ẽ oguereko peteĩ purahéi ojoguáva guyrami purahéipe, ñande korochire’i ha’ehína Teresita Pesoa pe avañe’ẽ ñoha’ãnga raitýpe. Iñe’ẽ ha’e purahéi otykýva ñaneñe’ãme.
Ha’ete ku oikóva ha’eñomi, ha’ete ku ndoipy’apýiva chupe mba’evete, pireporãre oñemomba’etévoi. Japérõ ndaipóri yvypóra rekove oguereko’ỹva apañuãi. Oikokuaa yvy’apére oikokuaa.
Mborayhu oguerekóva ikorasõme oñandukuaa ha ohayhu katuete kuñataĩ Teresita Pesoa-pe. Ja’ekuaa avei pe Teresita Pesoa oguataha ha oikoveha ikorasõre. Hese jahechakuaa umi temiandu tekotevẽha jaikoporãhaḡua yvy’apére. Jajojukapa mboyve mba’evére térã viru rapykuéri.
Ñaikotevẽ umi mitã pyahu, ohayhúva ñoha’ãnga ha avei iñaranduséva oñemoĩ ojeporeka ñoha’ãnga rembiasakuére. Teresita Pesoa oheja hetaiterei techapyrã ohejahaguéicha Máxima Lugo avei. Ko’ã tembiasakue ndaikatúi oparei. Ñandereko teete hesekuéra jajuhúta.
Mba’apoharakakuaa ha’e. tekotevẽ ñambohasa chupe ñande po ha jaguerohorymi pe hekove, anihaḡua avei umi hembiapokue ha mandu’a hesegua oñemboyke. Jahayhúrõ ñaneretã tekotevẽ jahayhu avei ñaneretãyguápe. Hekovépe jahechakuaáva’erã ñande rapichápe.
Poteĩpa arýma, Teresita Pesoa oñepyrũhague ojapo ñoha’ãnga, hetaiterei iñirũnguéra opyta tapére ha hetáma avei oĩ umi ohóva’ekue apyre’ỹme. Rudi Torga, ñoha’ãnga atýpe, ary 1977-1980, mbohapy ñoha’ãngápe amoirũ chupekuéra. Hermano Francisco ñe’ẽhaihára Josefina Plá mba’e ha La agonía del héroe, ñe’ẽhaihára Efrain Enriquez Gamón mba’e, upéi peteĩ ñoha’ãnga mitãme ḡuarã pe kuñakarai Adler mba’e.
Teresita Pesoa ñoha’ãnga ha’e peteĩ avateĩñe’ẽ, kuatiáre opyta, ñoha’ãnga ñanemomandu’áva umi hembiapokuére. Ahechakuaaségui hembiapo. Heta kuña rekove ijahína ko tembiapópe.
Heta yvypóra ndohechakuaái térã nomomba’éi tembiapo ojejapóva umi ñoha’ãnga jahechahaḡua. Ñoha’ãnga ojejapóva avañe’ẽme ndaha’éikuri marandu ojekuaaukaséva. Mbarete ha py’aguasuporãme oñemotenondéva.
Ñane retãme ndojehechakuaaséi umi tembiaporã apohápe. Teresita Pesoa heta mba’eporã ojapo ko hekove pukukue. Kuñáme hasyve opamba’e. Araka’eve ha’e ndojehekýiri ñoha’ãnga apógui.
Ñoha’ãnga ha’e peteĩ jajehechaha. Teresita rekove ohechuka ñandéve heta kuña rekove ombojapýva hekovére. Teresita Pesoa ikirirĩva ha umi avarekove ha’e ohechukáva ijayvujoa, opaichagua, péva ha’e ñoha’ãnga ha ava mba’ekuaa.
Ñoha’ãnga rupive ikatuhína jahechakuaa, ojekuaaha umi ava ãngapy, iporãva ha umi naiporãiva. Ojehayhúva ha ojehayhu’ỹva, ñande resa renondépe oñemoĩ ikatuhaḡuáicha jajehechakuaa ñande. Umi kuña ikatu ojejuhu umi Teresita Pesoa rembiapokuépe.
Tekokatupyry oguerekóva Teresita mombyrýgui ouhína ha mombyry oho, avei, ikatúrõ ñeimo’ã rupive jajepoikuaa umi avakuña rekove rapykuéri jajekuaa ha jajehechaporãvehaḡua.
Ñoha’ãnga ha’e akãñamindu’u ñande rekovére. Pévare ja’ekuaa hese ha’ehahína pe tekombo’e oguahẽ pypukuvéva ñandéve. Jajehecha ipype. Jehechaha ha’e ñoha’ãnga ha oguapyve ñanderehe ñane avañe’ẽme.
Arohorýva Teresita Pesoa rembiapo umi ñoha’ãnga hekove pukukue ojapóva’ekue. Heta techapyrã oheja ohóvo ha ohejavéne ñandéve. Ja’e ñandejehe guaraní rayhuhára, avei ñañeporandukuaa, mbovy tembiapo, mbovy ñoha’ãnga ojapóva’ekue Teresita jahechára’e. Jahayhúpa ñane avañe’ẽ. Heta aguyje, maymavéva rérape Teresita Pesoa-pe ḡuarã.
ENLACE INTERNO A ESPACIO DE VISITA RECOMENDADA
(Hacer click sobre la imagen)
