JOSÉ LINDO MELGAREJO
ÑANE RETÃ RUVICHAITE PYPORE
Mokõipaapy
Ñe’ẽhaihára
PEDRO ESCURRA FRANCO
José Leandro Melgarejo, hi’arapáy táva San Lorenzo ñu guasu ryepýpe, upe 13 jasyapy ary 1897. Upérõ táva Fernando de la Mora ha táva Ñemby ha’ékuri San Lorenzo yvy. Hi’ãnga ojehekýi táva paraguaýpe pe 9 jasypa, ary 1984-jave.
José L. Melgarejo ha’e pukarã túva tuichavéva. Pejejokóke pende pyti’araguére cháke ouhína José L. ñahendumíva’ekue. Pukarãjára. Ha’e ojehekombo’e ko tekokatupyrýpe. Opamba’e ohecháva omokyrỹi chupe. Ipy’arorykyrỹi tapiáva. Heta ára ñaneretãme ho’a tekosãkotýpe upe oporombopukahaguére.
Chakeko ñande chavi ko’áḡa ñaneperõma. (F. Chavez ha Perón ojopopyhýjave) Ho’ajeýma tekosãkotýpe. Ojehu ha ojehu’ỹvagui katuete oguenohẽ ñe’ẽpyahúicha japukamihaḡua.
Karai katupyry. Ha’evoi ojehechakuaa ha he’i ijehe naiporãihái. Pukarã apópe ha’e peteĩ karai guasu. Ha’ete pe opukáva ijehe ojeheróvo José Lindo, oporombopukahaḡua. Tekokatupyryháicha ohendukuaa ha ombyatykuaa umi ñe’ẽrory ombohapéva umi puka.
Upe ñeimo’ã ha’e omopu’ãkuaáva’ekue oguenohẽhaḡua chugui oguenohẽséva. Omoñe’ẽhai umi pukarã ipy’apýpe ha oñongatuporã imandu’aryrúpe. Umi vyrorei ombojere ha ombotuichave kachiãirã ñande apysápe ḡuarã.
Upe iñe’ẽryapu ikachiãimavoíkuri. Ha’e ohekáva umi pukarã upe hekove pukukue. Kuatia’íre iñe’ẽhaíva, umi ohendúva omohenda ha upéi omoambuejey ikatuvovénte. Yvyrape ári omoñe’ẽvo ha ojepukárõ he’ise pukarã oĩporãha. Umi jepopete ohendúva ha’ehína ñemoneĩ pe hembiapo ohupytýva. Umi oñemoneĩva tembiapo ombojajupa ojuehe, omombaretehaḡua pukarã apo.
Tetãygua oguereko peteĩ teko hérava pe ikatuháicha. Umi teko’ate’ỹ he’iháicha vaivaínte iporã. Pévare oñembojehe’a avei mbarakapúre, purahéire, jeroky ha ñoha’ãngáre. Avei ñoha’ãnga ỹmaguare ha’éva’erã katuete pukarã. Ñaneretãme ja’évo ñoha’ãnga ja’ehína pukarã, okaragua péicha oikuaa. Mayma ava opukase. Umi opukakuaáva oipe’a ijehegui umi tasẽse. Okaragua he’íva. Ndaipóri mba’eve. Opamba’e opa’ãmba.
Sapy’ánte hendy kavaju resa tekotevẽ rapykuéri. Umi tapicha omanombotáva he’íva katuete oĩporãha. Jaha hese. Araka’épiko pe ivaíta. Mba’épa jajapóta he’i osapymipotáva. Ñemanóme noñeme’ẽiva, oguerahápeve chupe. Mboriahu okaru hekovére, yvy ome’ẽva. Yvytúre hetia’éva. Tetãygua rekove ijy. Péichante noñemondohói.
Umi imba’ekuaa oñongatukuaámi. Kirirĩ iñirũ. Melgarejo oma’ẽkuaa ha ojapysakakuaa. Ha’e oikuaapaite umi mba’ekuaa tavaygua oipurúva. Umi yvypóra ohenduse mbarakapu, ohenduse purahéi kachiãi, avei, avakuéra ohechase ojerokýva, umi peky oporombovy’avénte. Ñoha’ãnga ogueru ñande rekovekue techapyrãicha.
Hendive omba’apókuri Santiago Cortessi, Rubito Larramendia, Prudencio Giménez, Carmen Villaba, Diosnel Chase, Melgaarejo Molinas, Dora del Cerro, Máxima Lugo, José Ka’i, Rubito Medina, W. Ramirez, Buky Medina ha heta tekokatupyry.
José L. Melgarejo ha’ehína pe omoheñóiva’ekue ñoha’ãnga pukarã. Omohenda yvyrape ári ha tavaygua oguerohory chupe. Péicha heñói ko ñoha’ãnga pyahu. Upéi oñemoĩ ko ñoha’ãngare Martín Barrios, Féliz Fernández ha umi iñe’ẽhaiteĩteĩva’ekue.
Ỹmave, ñoha’ãnga pukarã heñóiva’ekue pe ñande rapicha korapýre, oike upéi mbo’ehao korapýre, tupão’i ha tupão korapýre ojehupi ha ojejapo ñoha’ãnga pukarã.
Upéintema ohupyty umi yvyrape ojehechavehaḡua. Ha’e ha iñirũnguéra oñemoĩ ombyaty umi jeroky ha purahéi ỹmaguare, avei oñeha’ã ojapohikuái purahéi pyahu. Tetãygua kachiãi apytépe hetamba’e ñe’ẽhaihára ohupytykuaa ojapohaḡua pukarã pyahu.
Máva ndoikuái umi kuñajerópe, tembireko rovamokõime, kuña guata okárape, avei, kuimba’e ka’u, ikuña hetaséva, oporonupãséva, hekorei ha iñañáva. Kuimba’e hovatavýva opa’ãva kuña poguýpe. Kuña apytépe ojeguerekóva toryjárõ.
Karaiguasu José L, oparupiete ojeguerohorýva’ekue. Ñanemoãnga piro’y mboriahuratarendy apytépe. Ndoguerekóikuri mbo’ehára, ha’énte oñembokatupyry. Tekotevẽ ñanemandu’a ha’e ombopuhague mbaraka ha opuraheihague oparupiete. Umi ñe’ẽpotyporã ha’e omoambuekuaami.
Kerambipu Carmenci-pe, ikatu ñamoambue péicha. (Epáyna neañamemby, rohayhúgui aju romombáy, oimérõ romyangekõi epu’ãna ejetyvyro, aru chendive jasetavy ha opaite nde kichikuéra, ahenóivo penderéra ko’ã kuimba’e osusũmba).
Ñorairõ guasu Bolivia-Paraguay, Chákope, upépe pumbasy ombopu Herminio Giménez ha Julián Rejala ndive, umi akãguasu mburuvicha oĩhaguépe. Upépe oiko oguata umi ñorairõhára apytépe omombe’u pukarã.
Oparire ñorairõ umi puhoérupi oguenohẽ yvytúre Fiesta Flklorica Campesina. Ta’ýra Juan imitã guive oipytyvõ chupe. Avei ijaty hese umi tekokatupyjára oipytyvõhaḡua chupe pukarãme. Ha’e mbo’ehára jarýi pukarãme. Hese imandu’aporãva José Ka’i ha ña Máxima Lugo.
Heta ñande rapicha oma’ẽ José L. Melgarejo rehe ha osẽmakatu oñemokachiãi pya’ete. Oĩ avei umi oñekuãva’ekue ojapohaḡua pukarã. Ha umi osẽva oho José L. Melgarejo rapykuéri ohechajeyhaḡua umi hembiapo. Che jarýi túva péicha oikóva’ekue. Sapy’ánte ojupívo pe yvyrape ári, he’i, che ha’e José Lindo Melgarejo ha oñembovaive.
Tekokatupyry oguereko imba’ekuaa, oguahẽvo yvypóra apytépe katuete ohechakuaáma mba’emba’épa ikatuhína ombopuka chupekuéra. José Luis ogueru ijapére térã iñakãme tetãygua ohenduséva. Yvategua ome’ẽ chupe imba’ekuaa. Oikuaaporã tetãygua remiandu, umi oñongatúva térã oñomíva.
Popa ary pukukue, puhoe rupive, ñande purahéi, ñande polka, ñande pukarã ojepytaso ñande rapichakuéra ykére, ovy’ahaḡua. Asajekue ndaha’éi asajekue. Heta toryja oipyaha lomitãme. Ipochy ha ojepicháva katuete oĩneraka’e ohendúvo umi pukarã ho’áva hesete ku aóicha. José Lindo oikuaaporã upe ojapóva’ekue. Ha’evoi oguerohory ovy’ahaḡua lomitã. Oikuaa pe ojapóva ha ojapokuaa. Heta ára che moakãrakúva’ekue pukarãre avei.
Ñande rekove ojejopy tapiaite tekotevẽre. Péva ogueru py’apy ha umi vy’a’ỹ yvytúicha ivevúiva ha ohasáva. Vy’a’ỹ mbogueha pe pukarã. Ñande rekove oheka piro’y, oheka vy’apavẽ. Japuka ha japukaseve. José Lindo oporombopukáva. Heta purahéi porã ha’e opurahéi oikuaaháicha. Upe ñeha’ãkachiãjára ha’e ñane retãpýre ha ndohopukúi ombopyahuhaḡua toryja. Oñepopiã’o umi mburuvicháre. Hetaite ára tekosãkotýpe ojejopy ha oñembojerovia akãpetépe.
José Leandro Melgarejo ha’ékuri José Lindo Melgarejo. Pukarã túva, pukarã mbo’ehára, hesapysokuaáva, pukarã mburuvicha. Ipóre heta oĩva’ekue ñepyrũ pukarã apópe. José Ka’i, imandu’ávo ñoha’ãnga ỹmaguarére, katuete ome’ẽ aguyje José Lindo-pe. Ha’e che moñepyrũ ko mba’e apópe.
Heta ára ko tavavore Pinozame ouha’e ohechuka imba’ekuaa ha heta oporombopukáva’ekue tupão San Juan Bautista, Verbo Divino korapýpe, yvype Pinoza ypýpe. José Ka’i ha Máxima Lugo hendive. Heta ára aguerohorýva’ekue hembiapokuéra.
Tekotevẽ ñambo’eporã pukarã umi mitãme ha umi mitãrusúpe, ñane retã heta oikotevẽta pukarã. Aguyje.
Paraguaýpe, arapoteĩ 27 jasykõi, ary 2015.
ENLACE INTERNO A ESPACIO DE VISITA RECOMENDADA
JOSÉ LEANDRO MELGAREJO en PORTALGUARANI.COM
