SABINO GIMÉNEZ ORTEGA (1947-2004)
ARAVO’I.
ÑANE RETÃ RUVICHAITE PYPORE
Paporundy
Ñe’ẽhaihára
PEDRO ESCURRA FRANCO
Sabino Giménez Ortega. Hi’arapáy upe 30 jasyteĩ ary 1947 jave, táva Tovatĩme. Tavavore’i Takuaty, ko’áḡa 21 jasypokõime, Santa Rosalia oje’ehápe. Omano upe 30 jasypájave, ary 2004-pe, Paraguaýpe, Tasyo San Jorge ryepýpe, amo ñu guasúpe. Oikove 57 ary. Guarani rógape, Ateneo Guarani oĩháme, hetekuére oñeñangareko oñeñotỹpeve, ñembyasy apytépe, oñemomba’eguasu hekove ome’ẽva’ekue guaraní ñe’ẽme, ohayhúgui ñaneñe’ẽ. Oñeñotỹkuri itáva Tovatĩme upe 31 Jasypa ka’arujave. Isy ḡuaiḡuimi pe ityvy’ari ohovasajey chupe. Upe árape oky avei.
Itúva Anacleto Giménez Balbuena ha isy Georgina Ortega, kuñakarai oguerekókuri papoteĩ memby ha oikove paapy memby. Itúvape ojapo che ru tujami, ñe’ẽpoty ojehecharamóva.
1981 jave, omenda pohãnohára Maria Aurelia Sosa Quiñonez rehe. Ta’ýra Jorge Daniel (Anacleto Pombéro) ha Carlos Miguel (Chipi) tajýra okára hérava Maria Liz, ome’ẽ chupe peteĩ ñemiarirõ hérava Angel Fernando.
Aravo’i omotenonde peteĩ aty hérava Angatu. Ojerokýva ha opurahéiva mbaraka ha pusãty ipújave. Oho avei opurahéi tetã Francia-pe. Pireneo ypýrupi. Heta ára opurahéi Vicente Rodas ndive, ha’éva Kapiatagua.
Imitã guive oñe’ẽse puhoépe ha iñe’ẽpotyhaiséva. Pévare py’ỹinte imandu’a Paraguaýre ha avei oñemomandu’a chupe iporãha ou tavaguasúpe ojeporeka umi imba’epotáre. Imitã guive itúva rapykuéri kokuére omba’apo. Túva ome’ẽ chupe hembiaporã hape hembiapo ojapo’aja katuete oñe’ẽ ha’eño. Ohendúva puhoépe ombohasa avañe’ẽme. Katupyryrãnte. He’ihaguéicha ha’e, che akãme amba’apo chejehe.
Tavaygua oikũmbyporãvéta marandu avañe’ẽme. Ha’e oikuaáva umi hapichakuéra noikũmbyporãiha karaiñe’ẽme. Avei sa’i oĩhína umi omba’apóva avañe’ẽre oñeñe’ẽhaḡua pohoe ha tangambyrýpe, pe ojehaihaḡua arañe’ẽhaíme térã arapokõindyñe’ẽhaíme. Ko’áḡa ojeporavohína mávapa ikatu oñe’ẽ avañe’ẽme ha mávapa ikatu iñe’ẽhai guaraní ñe’ẽme. Mbarete, pokarẽ ha ñembotavy ojehe’apa avañeẽme oñemokangyvehaḡua. Ko’ã mba’e hasýva. Jahaporãkohína.
Aravo’i ikatupyrýkuri kokuépe. Ñemitỹ apytépe oka’api ha omoñe’ẽ umi iñe’ẽpoty heñóiva iñakãme. Ohendúva karaiñe’ẽme pya’e ombohasa ha omohenda karaiveñe’ẽme. Omboguevi ha omotenonde umi ñe’ẽ peteĩ ñe’ẽapesãme. Mba’épa umi omoñe’ẽvéva’ekue. Umi oĩva ijerére. Ojapoporãkuri.
Ha’e umi oñotỹva’ekue ohecha heñói, okakuaa ha ipoty, hi’aju térã okakuaapáma umi ka’avo. Umi ikokue poty oguereko iñe’ẽpoty apyterã. Umi tembipuru ha’e oipurúva’ekue ñemitỹrã, avei, omoñe’ẽ avañe’ẽme. Hekoha hendypu avañe’ẽme.
1965 jave oguejy táva Paraguaýpe. Oñemohenda tetãrembiguáirõ. Oike pe tendota ñangarekohára apytépe. Heta mba’ekuaa pyahu oikuaa upépe. Ohecha umi ha’e ne’irãva ohecha. Osẽrire opyta paraguaýre. Omba’apo óga apópe pehenguekuéra ndive. Avei omba’apo pe yvotyty ñangarekoháramo. Oipyguara táva Paraguay. Oĩháme umi aty ha’e oike oporomomaitei. Ijárõ opyta upépe oporombovy’a. Hese ndaikatúiva ojejahéi. Upe hekororýgui ja’ekuaa. Oguereko upe mba’ekuaa ijehe. Upéi oiko oheka umi puhoe róga oikuaahaḡua mba’éichapa omba’apo.
Puhoe Tajy FM ha Chaco Boreal AM, mokõivépe oike omba’apo, puñe’ẽmoĩhára rembiapo omoñepyrũ. Umi apu’apu oiporavo ha ojepuruparire, omohendajey hendape. Avei ha’e ogueru peteĩ akãraku, oñe’ẽse guaraníme puhoe rupive. Peteĩ ára oñeme’ẽ chupe oñe’ẽhaḡua avañe’ẽme pe pyharepyte ohasarire. Po purahéi omoñe’ẽ, ipu mboyve ha ipurire.
Osẽvo Cardinal yvytúre, heta puhoeñe’ẽhára osẽ Chaco Boreal-gui ha oho puhoe Cardinal-pe. Rodolfo Schaerer Peralta omyakã Cardinal ha ohenói Aravo’ípe. Avei Virginia Gavilan ha Sabino oĩkuri pe Paraguay Ñe’ẽme, omyakãva’ekue Mario Garcia Siani. Péicha oñepyrũ 1981-jave, Paraguay Mba’apohára rapére. Avei upérõ osẽ pe aty ñe’ẽpotýre omba’apóva, hérava’ekue Manuel Ortíz Guerrero.
Aravo’i ha Viki, oñemoirũ tembiapópe. Pyharepyte guive ko’ẽtĩmeve. Mokõivéiva ñe’ẽjoyvýpe. Mokõi kogoéicha. Ojovare ñe’ẽrorýpe ome’ẽ ñandéve umi tetia’e ñane avañe’ẽme. Mokõivéva ñe’ẽ ojeipyaha ojuehe, ñande purahéi apytépe. Tetã Paraguay ryepýre oñehendu ha ojeguerohory Sabino ha viki rembiapo. Sabino omombe’u avañe’ẽme umi aravo, aravo’i ha aravo’ive. Tetãygua ohenói Sabino Giménez Ortega-pe, Aravo’i. Ojehero chupe aravo’i.
Aravo’i, mba’apohárape oguerohory. Upéi mba’epurorýpe oporomonge ha oporomombáy. Ñahendukuaa oparupiete ko ñaneretãpýre, aravo’i opytahague mandu’ápe. Avei pe ñemongetarory ojapóva’ekue Viki ha Sabino. Katupyrýpe ojapómi umi hembiapo. Ko’ãichagua kogoe ñaikotevẽ mayma puhoépe ḡuarã.
Ñe’ẽpapára Aravo’i, Sabino Giménez Ortega, tekove katupyry, umi iñe’ẽpoty ndaha’éi tavaygua, hembiapo osẽ chugui pe tekove oĩva okaraháre. Pe teko’okára ha’e pe ome’ẽvéva’ekue iñe’ẽpoty apyterã. Ha’e oñeñandu tapiaite kogatýre ha pynandi iñe’ẽhaihaḡua. Avei ikatuhápe ha’e oipe’áva umi ipyryru opyrũporãhaḡua yvýre. Péva ome’ẽ mba’ekuaa, ha’e he’íva. Te’ỹikuéra avei ojuhuve arandurape pe opyrũvo yvýre pynandimi. Oñemongetaporãve arapýndi.
Péicha oñemitỹ iñe’ẽpoty hyakuã okárava ha ojepo’okáva ko paraguaýpe. Umi iñe’ẽpoty okaragua rekopoty, ha’e ombyaty pe iñapytu’ũme, upéi ohykuavohaḡua kuatiáre. Péicha oiko ñande apytépe aravo’i, Sabino Giménez Ortega.
Mayma ñe’ẽpaparáicha, heta ára oguenohẽse umi aranduka ñe’ẽpotyryru. Ateneo de Lengua Cultura Guaraní oipytyvõ chupe. Ha osẽ iñaranduka. Avei aravo’i, osẽ omba’apo ñaneretãpýre umi mbo’ehára guaraníndi. Jaikuaaháicha karai Sabino Giménez Ortega, oiko chugui mbo’ehára guaraní 1977-pe Idelguápe. Umi tavarandúpe ha’e isýikuri.
Che ru tujami, ha’e peteĩ ñe’ẽpoty ojapóva’ekue itúvape, karai Anacleto. Ko ñe’ẽpoty omonde pumbasýpe Guido Cheaib, iñangirũ. Opytañeñongatu umi mba’epu’apuápe, opurahéi Sabino Giménez Ortega ha Vicente Rodas.
Heta ñe’ẽpoty ohai Ñandejara’ípe ḡuarã. Umi vy’araitýpe katuete omokyre’ỹ avañe’ẽme. Aravo’i, mbykymbyky oguerohorýma umi kuñáme. Sapy’aitépe ojuhu umi ñe’ẽ horýva omohendáva ñe’ẽpotýicha ombo’aguarahaḡua hapichápe. Oporomoñe’ẽkuaáva’ekue.
Aravo’i rupive jaikuaa pe tetãygua ohayhuha ñane avañe’ẽ. Oĩnte ñaneakã’ári peteĩ mba’epohýi ojopýva pe ñahenduséva. Ñaneñe’ẽ ha ñande purahéi omokyrỹi ñanekorasõme. Ñanembovy’a. Mba’érepiko ombotysehikuái pe mbo’ehaovusu ñane ñe’ẽ guaraní omotenondeporãva. Pokatukarẽjeýma oñakãpetese avañe’ẽme. Guarani natekotevẽi oñembo’e. Oñeha’ãnte ñaneñe’ẽ.
Sabino Giménez Ortega, aravo’i, upe hekove ha’e oguerekókuri ha’e oguerekoseháicha. Ho’uséva ho’u ha okaru okaruseháicha. Tuguyre’ẽ ojopy chupe ha upéi ogueraha chupe apyre’ỹme. Noñeme’ẽi pe pohãnohárape.
Aravo’i oikove pe guaraní ñe’ẽre. Oipytyvõ mbarete chupe mbo’ehára Pedro Moliniers. Omopyrũ hatãve chupe ñaneavañe’ẽ rayhupáre. Aravo’i avañe’ẽ ñe’ẽpoty apohára. Añeteháme Guarani rayhuhára.
Ja’ekuaa chupe tojuhu apyre’ỹme umi mba’eporã ndojuhúiva’ekue yvypóra apytépe. Opyta ijayvukue ñande apytépe. Yvateguánte ome’ẽ chupe umi mba’eporã, oguerúva’ekue ijehe omopu’ãjeyhaḡua ñaneavañe’ẽ, ha’e avei ome’ẽ imba’ekuaa.
Ñaikotevẽ jajehovasa anihaḡua jajavy ñande rape. Ñaneãnga pytu ñe’ẽ ñaneavañe’ẽ. Umi ñaneñe’ẽporavopyre ha’ehína pe omopu’ãtava ñaneretã Paraguay. Ñande ñaneñe’ẽre jaikoporãvéta. Aguyje.
Tetã Paraguay.
Táva Paraguay.
Tavavore Pinoza.
(Mateo Espinoza yvykuépe)
(Terajoapy Espinoza-gui, osẽ téra Pinoza)
Arapoteĩ, 30, jasyteĩ, ary 2015, jave. Aravo’i 68 arambotýpe.
ENLACE INTERNO A ESPACIO DE VISITA RECOMENDADA
SABINO GIMÉNEZ ORTEGA en PORTALGUARANI.COM
(Hacer click sobre la imagen)
ENLACE INTERNO A ESPACIO DE VISITA RECOMENDADA
(Hacer click sobre la imagen)
