BELENCITA LUGO (1903-1985)
ÑANE RETÃ RUVICHAITE PYPORE
Mokõipa
Ñe’ẽhaihára
PEDRO ESCURRA FRANCO
Ñe’ẽpapárapavẽ Emiliano R. Fernández. Ñe’ẽpotyapohára mbyja. Ysatygua, kuña ijukyrorýva, iporãmimbíva, techapyrãmemete, ha’e ñaneñe’ãra’ãva he’íva umi ikuaahare. María Belén Lugo Gómez, hi’arapáy táva Ysaty ryepýpe, 23 jasyteĩ ary 1903-pe Itúva kuimba’ekarai Juan Bautista Lugo ha isy kuñakarai Estefana Gómez. Omano hi’arapayhaguépe, ysatýpe upe 6 jasykõijave ary 1985-pe. Oguerekójave 82 ary.
Emiliano oikuaa Belencitape, peteĩ ñembo’ehárupi, Ysateño yvype ypýpe, ary 1929-pe. Omendahaḡua Emiliano ou Chakógui mba’erasýre, upekuévo upe 8 jasypoapýpe, ary 1933, Emiliano arambotýjave, táva San Antonio-pe, tekojojame’ẽhára omomenda chupekuéra. Omenda tupão, Tupãsy Ka’akupe renondépe, upe 24 jasykõi, ary 1934-jave. Poteĩ jasy oikorire oñondive.
Upe ita’yrami hérava’ekue Ramón Ernesto. Hi’arapáy ary 1942, 31 jasypoapýpe, pe Ysatýpe. Ary 1942-pe Emiliano oheja avei Belencitape. Oho ambue kuña rapykuéri ha’e ojapokuaaháicha.
Belencita, omano mboyve ohupyty peteĩ jopói tendota ome’ẽva. 40.000. Guaraníes, Ley Nº811. Ára 26- jasyporundýpe, ary 1980-pe. Oguerekójave 77 ary. Ndaikatúi ñanderesarái hetahague ojejatapy Emiliano ha Belencita apére. Jaikuaaháicha, hekoporãva ha hembiapoporãva, ojehayhu ha hetave avei oĩ umi ohayhu’ỹva tapicha katupyrýpe.
Ñe’ẽpapára, ñe’ẽpotyapohára, Emiliano Fernández Rivarola, ojuhu Ysaty potykuru. Omomba’eguasu. Oguerohory. Omoñe’ẽ umi ñe’ẽpotýpe. Ysyry ysaty rembe’ýre oiko isy ha itúva róga. Ysaty avei, ojekuaáva upe tenda Bejaranokuépe, ko’áḡa tavavore’i San Pablo, Mbo’ehao Pablo Avila ypypete.
Tekotevẽ ñanemandu’a ndaiporiha umi mandu’aporã henyhẽva jeroviágui, jaguerohory tapiaitehaḡua Emiliano R. Fernandez rekove. Heta tembiapoporã oheja. Ñahendu ha ñahendusevéva, ñanembovy’a ha ñanemoingéva vy’a’ỹme. Avei heta oĩ ohejaséva chupe tesaraiguýpe.
Belencita joguaha. Ñaneretãpýre, okaháre, jajuhukuaa umi kuñakarai iporãva ha ijukýva, ijoguaha ja’ekuaa, akãraguembuku oguahẽva umi tumbýre, ipire hũmby, overa, umi tesaporã ojajáiva, kuña ipy’arorykuaáva. Aguyjépe oikóva ha’eñomi.
Mangoguýpe oguapy opytu’u peteĩ apyka tuja ári. Hendive peteĩ pehẽngue, kuñaporã ndaha’éiva imembykuña, hérava Maria. Ary 1970 jerére heta mitãrusúpe upe Maria omoakãtavy iporãnguépe. Mokõivéva ndohechareíri umi tembiapo. Koty ha mangoguy ipotĩva jahecháva’ekue hógape.
Iñakãpatĩparapara upérõ. Pya’e jahechakuaa pe hekove imboriahuha. Oñe’ẽteĩteĩ. Hape ipukavy ndaikatúi oñomi. Hetejoja’asy hape ipire hũmby overa jasyhũ pe hete ro’óre. Heta mborayhu oñekuãneraka’e chupe hekove pukukue. Upe porãguirei ha’ete ku ndaikatúiva iñacha’ĩ.
Oguapy pytu’u hóga renondépe ka’aruete oñembojájave. Ku ỹmave péichanera’e oha’ãrõ pe imborayhúpe. Upe ñeha’ãrõ oguapy ñande rekovepýre. Iḡuaiḡuíma ha ikuñataĩraságueteri. Ary ohasa yvytúicha. Iñe’ãme ndoguapýiva umi py’aro ha py’apy. Hekove ohechukáva opaitépe.
Ysatygua che kuaaporã, he’íva. Hogajerére tapiaite ojeguerohory chupe umi ñande rapicha mboriahu apytépe. Mombyry guive pe hekove hyakuãporãva. Oĩkuaa umi ava heko ambueséva hendive ha ndaikatúi ohupyty kuñakaraíme.
Mba’epota ojejoko’ỹva omboveve ñe’ẽpiriri ha tatatĩky’ápe omo’ãse upe hekovemi, pe hogapýpe tekopotĩme omomba’éva, kuña tetãygua rekove.
Umi Emilianore, purahéi he’ẽmbochýva, ñane retãpýre oñembopúva mayma mborayhúpe, ha’ehína Belencita rehe oñeñemitỹva’ekue. Pe jepoyhu ombyapyte sapy’ánte umi mborayhu ojuhupytyporãjave. Osẽnte ku guyra tatáicha. Ojehecha’ỹva ojehechájave, oiko’ỹva oikójave, japu oñemoañetéjave. Umi jurumy’ỹi opyryrỹi hapichakuéra apére.
Ko’ãñe’ẽ mbeguekatúpe oipy’aka karai marangatu Emiliánome. Ipysyrỹi ñaneñe’ẽpapára ha ho’a umi ñe’ẽmegua apytépe. Péichajave nerembireko ndaha’éi nerembireko, pende ra’y ndaha’éi nde ra’y, hyapúneraka’e ijapysápe.
Ohasava’ekuémante oikuaaporã. Emiliano oñemyrõ ha Belencita ohechakuaa térã oñandu naiporãiha ñande rekove. Belencita ojejaho’i umi ipukúva kirirĩme.
Umi ḡuaiḡui ha umi tuja ysatygua, ohechakuaajoaite pe Belencita Lugo, hekoguapykuaaha. Jepérõ hetamba’e ojehu pyharekue ku jahecha’ỹva ha jaikuaa katuetéva.
Ysaty ryepýre ha ysatyjerére heta japu opáichagua oñeñemitỹ. Ambue kichiha Belencita ykére ndojehecháiva nipe hógape noguahẽguasúiva umi kuimba’e ojekuaaporã’ỹva. Heta ñe’ẽpapára chavi iñañasuguývakuri karai Emiliano ndive, omosarambi ñe’ẽrei.
Emiliano hekovepukukue omokõva’ekue ha iñe’ẽkuaaitereivoíraka’e, hetápe opicha upévare. Emiliano ojeko hekovére ojapokuaáva umi ñe’ẽpoty. Tojehu umi ojehúva ha’e pe hapégui nosẽiva.
Vy’arayhuhára, oparupiete iko’ẽko’ẽva. Ohohápe opytáva térã oiko oipyguara umi tenda ha tenda’i ojepysóva henonderã. Peteĩ térã mbohapy ára che aréta he’íva ha oujey upéi mbohapy térã pokõi jasyrire.
Ñe’ẽpapára oiko iñakãre. Ndopytái mamove, ha’ete ku oporohekáva. Belencita, mbyja’ícha Emiliano ãngapýre ojechuka tapiaitéva. Ñehenói rorýpe oguereko chupe.
Tupãsy árape katuete ojehecha Belencítape tupão Ka’akupemíme. Belencita ha Emiliano, mokõivéva ñembo’e’ývakuri. Oñeikotevẽháme ñembo’e.
Umi ohayhúva Emilianópe sapy’apy’a ogueraha kerambipu Belencítape pe hogaitépe. Emiliano rérape. Mbarakapu ha pusãty, 36 isãva, mbohapypapoteĩ sãpo’i oguerekóva, omokyre’ỹhaḡua kuñakaraime.
Ahendúmiva’ekue. Eirahũmemete pe hete ha hekove. Iñe’ẽjukýva. Hi’ãngarorýva. Porãgui ojajaipáva ha hekokatúva. Ohayhu añetéraka’e Emiliano R. Fernández-pe. Péva pe oje’evéva’ekue pe Ysatýre. Belencita ijapyteporãha. Umi hesahũruguáre omimbipa mborayhu he’ẽva. Heta ñe’ẽpoty ojapóva’ekue Emiliano ikatuhína avei oĩ ambue kuña rérape ojehaihague.
Emiliano ohayhu mbaretéva’ekue Belencítape, omoakãkuchúva’ekue chupe. Ñane mandu’ávo Emilianorére, ñanemandu’áma Belencita rehe.
Kuimba’e heta mborayhu ojuhukuaa hekove rapére, avei peteĩntehína pe ha’etéva. Emiliano ojerejere ha Belencita katuete ojechuka chupe pe iñakãme. Emiliano ndoguerokirirĩri, iñe’ẽhaipoty rupive ogueropurahéi.
Tetãygua mba’ekuaa jareko ñandejehe ha ñande apytépe. Nañamomba’éi mba’eve. Oiméne ñañembotavy mba’e. Táva Villa Elisa oity tesaráipe avei Belencita réra. Umi mandu’agua’ugua’u ndoikói.
Belencita Lugo, ha’e kuña Paraguay, mayma ñe’ẽpapára omoñe’ẽva ha mayma tetãygua ohayhúva, oguerekógui ñande pire sa’y. Kuña py’aporãpotĩ tapiaite hekove opukavy ñandéve. Hese ha hembiapokuére jajuhukuaa mba’eporã.
Tekotevẽ tetãygua oñemoaranduve umi ñanemba’eteetére ha sa’ive ñande jurujáiva’erã umi pytagua mba’ére. Ñanemba’ére ñama’ẽjave ñandejehe ñama’eñaína. Jajehechakuaáva’erã.
Belén Lugo, Ysaty potypavẽ. Ijoguaha sapy’ánte jahecha ñaneretãpýre, porãgui okuikupáva. Ñaikotevẽ tesapysópiko jahechahaḡua umi mba’eporã jaguerekóva. Ñane retã rekombo’e iñambuepáma. Péva naiporãi. Jaguatavaipahína ha heta ñembotavy, ndohechagua’úi ko’ã mba’e.
Pehayhúramo pende sýpe, pe hayhúne pene retãme. Jahayhúrõ ñane retãme jahayhúne umi imba’e teete, ha’éva opavave rembiapo.
Ojapo 30 ary omanohague Belencita Lugo. 1985-2015.
Ndaikatúipiko Villa Elisa Tavarogaygua ombohéra Belencita Lugo, pe tape oĩva hogakue ykére. Emiliano ohenóiva’ekue Belen Lugo-pe, Belencita. Tetã rayhuhára nda’ipo’áigueteri. Ha’ejeýta. Ko árape ojapo mbohapypa (30) ary omanohague Belencita Lugo. Topyta mandu’ápe ñaneretãpýre. Aguyje.
Fuente: PEDRO ESCURRA FRANCO
Publicado en fecha: 20 de Febrero del 2015
ENLACE INTERNO A ESPACIO DE VISITA RECOMENDADA
(Hacer click sobre la imagen)
