PortalGuarani.com
Inicio El Portal El Paraguay Contáctos Seguinos: Facebook - PortalGuarani Twitter - PortalGuarani Twitter - PortalGuarani
RUDI (GABINO) TORGA (RUIZ DIAZ) (+)

  MANDU’ARÃ, 2007 - Poemario de RUDY TORGA


MANDU’ARÃ, 2007 - Poemario de RUDY TORGA

MANDU’ARÃ

 

Poemario de RUDI TORGA.

Ilustraciones: ENRIQUE COLLAR


 

Dirección editorial: VIDALIA SÁNCHEZ
 
Editorial Servilibro,
 
Asunción-Paraguay, mayo 2007
 
(4ª edición, 148 páginas)
 
 
 
**/**
 
 
 

PRÓLOGO
 
"La poesía, ese equilibrio entre el recuerdo y la predicación..."
RAÚL GONZÁLEZ TUÑÓN
 

Memorar, recordar, son palabras imperativas en literatura, por constituir en su composición el ingrediente constitutivo: ¡su línea vertebral!

Es el "MANDU’ARÃ" de RUDI TORGA el rescate de lo nuestro, en muchos aspectos. Nuestra manera de ser y de pensar.

 "MANDU’ARÃ" es pequeño arcoiris del vivir y de los latidos del corazón nacional.

Es el inventario poético y sentimental de la simple alegría, del amor, de acciones y recuerdos que rodean al tiempo e itinerario del hombre de esta tierra.

Es la revivida memoria de fiestas encumbradas por la guitarra, del recuerdo de la "patria chica" (del "Che vallemí mombyry"), de las creencias religiosas, de cosas de la infancia, de la materialidad y aliento de la selva (el "Kaa'guy pytu"), del vivir campesino mencionado en "Chocokué rape", del rezo del hombre de la tierra reivindicando su posesión por sus originarios habitantes, los ava-guaraní.

Compositores amigos, como Carlos Noguera, César Cataldo, Alejandro Cubilla, José Luis Miranda, Maneco Galeano, Silvio Turró, Amaldo Llorens y Florentín Giménez, le pusieron música a varios poemas. Elocuente demostración de la simpatía y afecto de que gozó en vida Rudi por parte de los mismos, al elevar sus versos a mayores alturas.

Los poemas traducen además las inclinaciones del autor hacia los seres humildes, al profundizar su pensar y su decir hacia problemas de la sociedad de su tiempo, pues es poesía cargada de fervor y lucha, de melodías y esperanzas en las virtudes de la esperada patria nueva.

Rudi Torga -repito- fue hombre apasionado, preclaro reivindicador de lo nuestro, patriota y juglar de primera magnitud. Fue combativo intelectual, sembrador de luces y fundador de cosas nuevas, en todas las esferas de su vida: como poeta, como actor, como redactor de glosas y dramas, como periodista y, en fin, como claro ejemplar humano. Es más, se abrió camino en el difícil campo de las letras, a fuerza de talento y voluntad.

"MANDU’ARÃ" concentra en gran medida el fuego tirteico de RUDI TORGA, sustentador poeta del Paraguay fluvial, bello y boscoso, con aspiraciones a lo eterno.
 
¡Que así se haga o se cumpla!
 

(5 de mayo de 2007 
 
 
 

ÍNDICE
 
PYPEGUA: Prólogo - Ne anga rovetã

MBORAHU RAPE: Mandu’arã - Música: Carlos Noguera// Vy’apavẽ nendive - Música: César Cataldo// Mborayhu rape - Música: Alejandro Cubilla// Ne kunu’u ahekágui - Música: Gregorio Valdez// Ha’érõ nde rera// Nde kyse kuare -  Música: Luis Miranda// Kuimba’e guata yke// Pore’ỹ pyahẽ// Oiméne niko ra’e// Ne ma’ẽ re’ẽnguemi// Reho guive// Nde pukavymi jeguakarã// Che ñe’ã mborayhu// Ndareíri oje’e - Música: Maneco Galeano// Ara pyahu purahéi// Ne rembemi che rapývo -Música: Silvio Turró// Mborayhu ára pyahu.

MBARAKAPU: Mbarakapu// Tyre’ỹ ñemoñare// Tetãrayhu// Che rape ypykue// Mbyj’a ha’eño  // Porayhu rendy// Che vallemi mombyry - Música: Florentín Giménez// Mbarakami tyre’ỹ// Guavirami tyre// Mborayhu ko’ẽ - Música: Florentín Giménez.

ÑANDEJARA RESA’Ỹ: Ndéicha meméva rice// Kirito ñe’ẽ ñamotenonde// Tupã oipota vaekue - Música: Arnaldo Llorens// Ñandejára resa’ỹi - Música: Arnaldo Llorens// Tupã ra’ymi - Con música de Campanas de Navidad.

NEIKE MITA’I: Mitã ra'ymí - Música: Carlos Noguera// Ka’aru pytu j ave// Nde vy’a mitãmi - Música: Arnaldo Llorens// Néike mitã’i - Música: Amaldo Llorens.

KA'AGUY PYTU: Mborayhu ha jeroky ka’aguype (Danza y amor en la selva) - Música: Alejandro Cubilla// Ka’aguy pytu - Música: Alejandro Cubilla// Ka’aguy pyambu// Guahu// Kotyhu// Akointeroha’arõ – Música: Florentín Giménez.

CHOKOKUE RAPE: Chokokue rape

TAVAPYGUA ÑEMBO’E – Música: Alejandro Cubilla

NOTAS
 
 
 
NE ANGA ROVETÃ
 
 
Ko’ã che remiandu
ysapy tyhyremi
péina osẽ
iñongatuhágui
 
Ojerure peẽme
pe mbojuruvymi haguã
pene anga rovetã
 
Che rekove
ojehape reka kuévo
heta mba’e mbyasy
ha heta tetia’e
omoñemuña.
 
Ha hypy’a ko’ã ñe’ẽ
apesã ñembyasýpe.
Oiko haguã chugui
pe mandu’arã
 
Opaite jahasa va’ekue
jaikove aja,
ñane retãmi jahayhuetévape,
ani ikuarahy’ã.
 
Ne mandu’ákena
ne mandu’árõ ko’ã che ñe’ẽmi
oguero mandu’áva rehe,
che mandu’ápe reiméta hína nde,
mborayhu rekove javeve.
 
 
 
MANDU’ARÃ
 
Para Angela C. Ramos
 
 
Aimo’ãgui ndé ra'é che mbyja ko’ẽ,
aju péicha rohayhu, nde kuñataĩ.
Ha nde pópe, yvotýicha, che rekove
amoĩ.
 
Upéinte iñypytữ sapy'a pe ára
ñane mborayhu jajái iñasãi hague.
Ha che ñe’ãme oguejy, che mopirĩmbáva
pyhare.
 
.     Mba'ére ojuavy
.     pe mborayhu rape.
.     Ha opyta tyre’ỹ
.     oñoirữmi rangue.
.     Ko’ãga mombyry
.     oho vy’apavẽ
.     rasáva hesaite
.     ñanendive.
 
Rohecha jepi che képe pyharekue
ñambopotýrõ ojupe ñane kunu’ữ.
Ha che páype upéi ko’ýte rohechase
añandu.
 
Ani haguã che rasẽ mba'e ahai,
kuatia morotĩmíme che remiandu.
Topyta mandu’arã tomosarambi
mbarakapu.
 
Mba'ére ojuavy
pe mborayhu rape.
Ha opyta tyre’ỹ
oñoirữmi rangue.
Ko’ãga mombyry
oho vy'apavẽ.
Rasáva hesaite
ñanendive.
 
 
 
 
 

ESCUCHE EN VIVO/ LISTEN ONLINE:

MANDU’ARÂ

 

Intérprete:  FRANCISCO RUSSO

Material: EL CORAZÓN DE MI PATRIA

 

 

 
 
 
 
MBARAKAPU
 

A Felipe Sosa
 
Mbarakapu nde pajéva,
reraha che pytuhẽ.
Yma che mbovy'aitéva
ko'ágã che myasẽse.
 
Pe mborayhu nde rerúrõ
renohẽ vy’apavẽ
Máva piko nerendúrõ
ndohekái hapykuere.
 
Pe ára ohasa vaekue
ndikatúi ñambojevy,
jepevérõ ipytukue
ñande ruguýre osyry.
 
Pévare, mbarakapu
chéve ome’ẽ tasẽse.
Nde reju rembopyahu
vy'a oguéma vaekue.
 
Mbyky ñande rekove
Ha hesaite pe po’a.
Ku rehupyty aja
Nde reipota potave.
 
 Hetaite niko hape
Yvy ape rehe joayhu.
Ekirirĩ, mbarakapu,
reipota’ỹrõ che rasẽ.

(De: MBARAKAPU)
 
 
 
KIRITO  ÑE’Ẽ  ÑAMOTENONDE
 
 
Pejuayhúke ojoapytépe,
ani pende py'aro.
Tovéke potĩrãvére
akóinte pemba'apo.
 
Upe ndé remomba'éva,
reñandúgui iporãha.
Oikovéva guive réra
pype taipoty jera.
 
Tupã réra hu'aitép
nde rape tomyesakã.
Péicha remo’ãguĩvéne
yvága ára sakã.
 
Anive ñane angaipa;
ko’ã Kirito ñe’ẽ
ñamotenonde vaerã
opaite mba’e mboyve.
 
Ou vaekue ñande apytépe
oikove Ha’e yma,
ñane mbo'e hekovépe
mborayhu ndahypaiha.
 
Ha omanóvo kurusúre
ojora jey pyahu,
yvypórape arapype
Tupã ñemyrõ puku.

(De: ÑANDEJARA RESA’ỸI)
 
 
 
 
AKOINTE ROHA'ARÕ
 
 
I
Ore mba'epa vaekue ka'aguy ha ipype oĩva.
Upéi pytagua ou tagẽpópe hese ore rairõ.
Ha tekojoja oréve guarã hesakãitemíva
upete guive oikóma hikuái hi’ã omondoho.
 
Ko'ágã ropa avei rohóvo ka'aguy porãndie
ha pe kuarahy osẽvo akóinte roha'arõ,
ore yvymíme tojejapo mba'érõ Tupãme.
Mborayhu rendy ha tekojoja ani omano.

II
Yvy marae’ỹ namombyrýichéne:
te’ýi guarani yvytyrokái upépe omimbi.
Roguãhẽ vaerã peteĩ  ko’ẽme
roñembyatypa vy'ápe ipype, ropytu’ữmi.

III
Yvy marae’ỹ rekávo roho kuarahy resẽvo,
ore ka'aguy jára teete, mbya guarani.
Pe teko porã ore sambyhy ropáy ha rokévo,
mamo oimehápe ore rekove romopeteĩ.

IV
Upéicha rupi, ore avañe’ẽ angapu hesãiva.
Ipype heñói pe juaju hypy techaramomby.
Oñondivepa romotenonde tembiapo, opa ára.
¡Ore rekohápe romo'añete mborayhu rendy!

V
Yvy marae’ỹ namombyryichéne:
te’ỹi guarani yvytyrokái upépe omimbi.
Roguãhẽ va'erã peteĩ ko’ẽme
roñembyatypa vy'ápe ipype, ropytu’umi.

(De: KA’AGUY PYTU 
Investigación y rescate del origen de la música paraguaya.
Demostración de la influencia indígena en el ritmo)
 
 
 
 
 
 

 

 

MBORAYHU RAPE

 

         VY’APAVẼ NENDIVE

 

Mba'etépa che rekovemi,

ndeteínte nde yvága kañy.

Nde reságui ijajai saraki

oñomi kuarahy ha jasy.

 

Tesarái oñuá nde rape

ha ne ánga pykua kirirĩ.

Reipotáva guive hesaite.

¡Mba'etépa che rekovemi!

 

Sapy'ánte mborayhu nemokyrỹi,

nde reity haguã upéi pya'e porã.

Ipotyrõ kunu'ũ nemba'erã,

ipiru ha oiko chugui ñuatĩ.

 

Che ñe'ã tyre'ỹmi ijarase.

Mamoitépa oime okañy ijararã.

Che rekove péina avei mbarakasã

ohenói nendive vy'apavẽ.

 

Mba'etépa che rekovemi?

 

 

         MBORAYHU RAPE

 

Mborayhu rape jajuhu haguã

ñande rekove ho'a ha opu'ã.

Kunu'ũ syry yvúpe ojahu

ha upéi ko'ẽrõ ñembyasy hoy'u.

 

Reimo'ã vaekue ku ne mba'erã

ne mbotapere ha ne mbyekovia.

Reromandu'a nde rapykuere

ha reropojái ne ahõ rope.

 

Upéicha reiko reheka jey

pe mborayhumi retia'e rendy.

Ha reimo'ã'ỹhágui oguãhẽ

ne ñe'ã ruguápe ipoty ko'ẽ.

 

Mborayhu rape, mboriahu mbyja,

yvyporaite rekove ygua.

Rejuhu vove pe iñypyrũha,

opáma tagẽ, heñói tetia'e.

 

Tekove añete juaju pypuku,

mborayhu rapére mante jajuhu.

Péicha che añandu ha péicha ha'e.

Jaipykúi joáke mborayhu rape.

 

 

         NE KUNU’U AHEKAGUI

 

Apijoha iñarõva opoñy ko che ruguýre.

Che syvágui oñehẽ ty'ái ha mandu'a.

Tupágui apu'ã aguatarei kotýre.

Che py'ape añandu pytuhẽ opataha.

 

Mitã ohenoiháicha isýpe okyhyjérõ,

upéicha ché hi'ãnte rohenói, che yvoty.

Ndoikéi che apytu'ũme oikoha kusuguérõ,

kuehe peve guaré ñande vy'a hepy.

 

"Ohóva ja ohoitéma", ñe'ẽ megua ohaíva.

Aníkenati upéicha máramo, che reindy.

Che ñe'ãme ha'eténte kavichu'i ojopíva.

Hasy che rekovépe hũva ne pore'ỹ.

 

Nderehe'ỹ ikatúnte yvy che aty ko'ẽrõ.

Che ánga ohapy tatáicha ñembyasy.

Ne kunu'ũ ahekágui jepe che kuimba'erõ

opupu ã che reságui yvúicha tesay.

 

 

         HA'ERÕ NDE RÉRA...

 

         I

Ha'erõ nde réra, Hella,

añohẽ che ñe'ãme eirete.

Upéi apyta ndachevéima

Mainumby pepóicha

che retia'e!

 

Cuando digo tu nombre, Hella,

vierto miel silvestre

en mi corazón.

Después ya soy un vértigo

sin huella.

Como alas de colibrí

alegre estoy!

 

         II

Che retã avañe'ẽ irũrãmi

ne retã ñe'ẽ piári aju.

Ha péina pya'ete che ñapytĩ,

nde pukavy jasy ra'y kunu'ũ.

 

A la lengua nativa de mí patria

yo buscaba un compañero en tu país.

Y aquí me tienes prisionero de la magia

de la luna menguante de tu dulce sonreír.

 

         III

Rehayhúre che ahayhúva

mborayhu añetegua,

nderehe mborayhu añandúva

nomanovéima vaerã.

 

Porque amas el amor que amo:

el amor en plenitud,

este amor que por ti exclamo

será eterno como la luz.

 

         IV

Nde rehekáva vy'apavẽ,

che aikóva aheka avei.

Ndajajuechavéirõ araka'eve:

nde vy'ápe aiméta che

ha che ñembyasýpe reiméta nde;

che purahéi pepo ári, kuñataĩ.

 

Tu vida es una lámpara encendida

en la lucha del mundo por la felicidad.

Si para siempre se separan nuestras vidas:

mañana, en tu alegría me encontrarás,

y yo, Hella, te llevaré en mi rebeldía

sobre las alas de mi canción popular.

 

 

 

MBARAKAPU

 

         TETÃRAYHU

 

a Augusto Roa Bastos

 

Ajépa oiméne ovy'a

mayma yvypóra

oheja'ỹva hetã

ha ipype omanóva.

 

Chéicha oikóva mombyry

pytagua apytépe

ndoikuaái py'aguapy

ipáy ha iképe.

 

Ñane retã pe yvy

ñane moíngovéva.

Hykuere ñande ruguype,

guyra ñe'ẽicha.

 

Pyharérõ ñembyasygui,

nanemongéiva.

Ha arakue, nde kũguypé,

opereréva.

 

Ko tetã rayhu-

piko raka’e

i pypukuete.

Yvúicha opupu

ñane pytahẽ

rapoite guive.

 

Sapy’ánte ahecha

che képe, ahárõ

ahendumi, lo mitã

ovy’a joárõ.

 

Apáyvo upéi ajuhu

che arambohamíre

he’õrõ techaga’u,

ipyguahamíme.

 

 

         MBYJA HA'EÑO

 

         a Josefina Frasqueri.

 

Ndéko, che reindy, pe mbyja oikóva

pe ára mbytére oguata rei.

Pe mbyja apytépe voi oñero'yrõva

oheka haguére tape ambuemi.

 

Mbyja ndoikoséiva ku ñemyañahápe

atypareípe pyhare pyte.

Rehecha vaerãne ku ova ováne

ha kyhyjepópe vaicha iko'ẽ.

 

Ndéko, che reindy marangatuete,

pe mbyjaichaite nde rekovemi.

Ku guata koníme oparupiete

reromandu'a ñane retãmi...

Hi'ãntema ndéve ipo'a ko'ẽ

ha iñapytĩhágui ipiro'ymi.

 

 

         PORAYHU RENDY

 

         A: Emerenciana Ferreira - Chana

 

Ağuahẽségui ne ñe'ãpýpe

péina aipovã ko ñane ñe'ẽ

Ndéko che ángami ñembyasýpe

techapyrãva mbyja ko'ẽ.

 

Nde rekove porayhu rendýpe

rehesape mboriahu rape

Sa'íma oĩ ko ñande yvýpe

ndéicha ipotĩva hapykuere.

 

Peteĩ ára, ñaimo'ã'ỹre,

ñañemyrõ vaekue oñondive

Ha upe guive hypa che ruguýpe

chemohesáĩva vy'apavẽ.

 

Nde avei ra'e pukavýpe

reñongatúva nde resay

Nipo ymáma nde ánga pýpe

pe ñemyrõgui oiko ysapy.

 

Hetaite árama che kũguýpe

nde réra aikóva che amoñe'ẽ

Hi'ãgui chéve ñaime torýpe

yma guaréicha oñondive.

 

Péina ko'ãga ko'ẽ hasýpe

ojuaju jey, ñande remiandu

Ha ipahaite ne ñe'ã rapýne

ko'ãichagua ñemyrõ pytu.

 

Mboriahu kuéra ñande yvýpe

ityre'ỹ ha ityre'ỹve.

Ne mborayhu kuarahy rendýpe

ko'ãva akói ojejuhuse.

 

Eju jeýna ha pukavýpe

jaha ojopóre, nde che reindy:

Ha ñamyasãi jey arapýre

nde rekove porayhu rendy.

 

         Agosto, 1984.

 

ÑANDEJARA RESA’ỹI

 

         NDÉICHA MEMÉVA RIRE

 

Mbarakapúpe roju

nde rógape rovy'ávo.

Hi'ãnte rombojuaju

peteĩcha mborayhu

ne remiandu ore añuávo.

 

Kuimba'e reko potĩ

Ñandejárape rehendúva.

Roju romomaitei,

pokãgui ndéicha oĩ

mboriahu rape oipykúiva.

 

         II

Ndéicha meméva rire

yvypóra ko arapýpe,

jaiko ra'e oñondive

Tupã ñe'ã pukavýpe.

¡Ndéicha meméva rire!

 

 

         TUPÃ OIPOTA VA'EKUE

 

Hory ñande rekove

ojuajupárõ vy'ápe

ha jeiko porãverãre

ñamba'apo oñondive.

 

Oĩva tekotevẽ

ipokãvérõ ko'ẽre,

hypýgui ñande apytépe

jekupyty añete.

 

Umi oipotáva jaiko

tembiguáirõ ipoguýpe,

ñane moingo pytũnguýpe

ha ñane moñorãirõ.

 

Nohendúi mboriahu pyahẽ

ijerére isarambíva,

umi oguereko voíva

ombyatyseve seve.

 

Iñambuéma ko'ãgã

ára pyahu ohesapéva.

Maymáva jaiko'ivéva,

japáy joja joapa.

 

Oipota vaekue Tupã

oñepyrũma ojehu:

oikovéva tojoayhu

ha akói toiko porã.

 

 

NEIKE MITA’I

 

         MITÃ RA'YMI

 

         a Erenia y Ñeco

 

Nde sy resa'ỹi,

nde túa paje:

nde rekove'ỹre

reju reguãhẽ.

Mitãra'ymi

akãhatãite.

Chéve jepe oikéma

pe jahe'ose,

 

Ava piko oime

ne mongyhyje

ra'e orehegui

voi asyete.

He'i ra'e ndéve;

cháke kuimba'e!

Ejererekóke

ne reñói rire !

 

Mitãra'ymi

akãhatãite.

Nde sy ha nde túa

hasẽ nderehe.

Ikunu'ũ kuéra

ne mba'erãngue

ko'ágã oikopa

chugui kusugue.

 

Nde rekove'ỹre

reju reguãhẽ,

Mitãra'ymi

akãhatãite.

Nde sy resa'ỹi,

nde túa paje.

Chéve jepe oikéma

pe jahe'ose!

 

         1974

 

         KA'ARU PYTŨ JAVE

 

Ka'aru pytũ jave

peteĩ mitã'imi

ahecha jepi hasẽ

Ha aikuaaseterei!

 

Aha chupe aporandu

ha péicha chéve he'i:

-Che sy ningo imboriahu,

omba'apo ijehegui.

 

Añeñandumi guive

aiko péicha che añomi.

Ka'aru pytũ jave

ñembyasýpe añapymi.

 

-Mitã'i, ekirirĩ,

che myasẽta nde jave.

Che rapekue reñani

avei hína ra'e ndé.

 

¡Emokã nde resay!

¡Anivéna ne rasẽ!

Agãite oúne nde sy

ikunu'u ndéve ome'ẽ.

 

-Añeñandumi guive

aiko péicha che añomi.

Ka'aru pytũ jave

ñembyasýpe añapymi.

 

-Mitã'i, ekirirĩ.

Che myasẽta nde jave.

 

         1976

 

 

 
NOTAS
 
I

-He reunido en dos libros todos los poemas que escribí desde 1955 hasta la fecha. Es decir, desde el tiempo en que tengo conciencia de mi iniciación en la expresión poética. Indistintamente, escribía en los dos idiomas nacionales: guaraní y español. Las obras escritas en guaraní las he reunido en el libro "Mandu'arã". Las obras escritas en español las he reunido en el libro "Donde mi canto pasó...".

II

-Las poesías que fui escribiendo son como confidencias que me hacía a mí mismo. Son como vivencias íntimas arrancadas a cada circunstancia de mi cotidiano trajinar.
Luchaba por adquirir el hábito de expresar "en verso y con música" los conflictos de mi propia vida y con la sociedad que me asfixiaba. Necesitaba comprender. Necesitaba comprensión. Necesitaba conocerme. Necesitaba ser conocido. El lenguaje poético para mí tenía que ser indefectiblemente un rasgueo de guitarra.

El "hablar en poesía" se hizo para mí una obsesión, porque me ayudaba a controlar mis ideas, mis emociones, mis impulsos.

Escribía para profundizar mi educación. Para mejorar mi relación con las personas en el trabajo, en el trato social. La poesía me ayudaba a expresarme con más exactitud. Me ayudaba a clarificarme. Y también me ayudó a tener más confianza en mí mismo y en el semejante. Me ayudaba a tener más simpatía hacia el prójimo y a descubrir que igualmente el prójimo también tenía simpatía hacia mí. Sólo se trataba de predisposición y perseverancia. De reciprocidad. Vivía con mis poesías en permanente búsqueda.

Esa búsqueda tenía la incesante gratificación del asombro. La poesía me ha llevado lentamente a penetrar en el hermoso paisaje de la espiritualidad humana más sincera. La poesía me ha enseñado a aprender de todas las personas que me rodean y a comprender las secretas rutas de mi ser.

Como ya señalara más arriba, cada poesía nació con música. Ninguna fue concebida sin melodía. A veces propia. A veces ajena. Pero siempre predestinada a ser canción. Sucedió que en el tiempo en que comenzaba a escribir en vez de consultar a los poetas, consultaba a los músicos sobre mis versos. Por supuesto, algunos inmediatamente me pedían una o dos poesías para musicalizarlas. Otros solicitaban que escribiese algunas poesías para algunas de sus obras musicales. Así, durante muchos años, nunca pensaba que mis poemas fuesen alguna vez publicados en libro. Se trataba de un aspecto que completamente no entraba en mi expectativa.

Desde un comienzo, las poesías que yo leía en los libros me resultaban más difíciles de asimilar. En cambio, las poesías que se publicaban en "Okara Poty Kuemi" o "Ysyry" o "Eirete Ñu" o "Ñane Retã" me resultaban más fáciles de aprender. En una palabra: se identificaba más con mi realidad cultural.

En las poesías de los libros, recién después de muchos años me encontré a mí mismo. Había evolucionado mi nivel cultural y me había habituado ya a las diversas tendencias estéticas de la poética nacional, continental y universal.

Sin embargo, preferí mantenerme en la poesía con música. Reconocí que el ámbito del cancionero paraguayo era mi lugar, como poeta. Y así construí mi obra poética, con músicos de diferentes generaciones, diferentes preocupaciones y diferentes ideas.

Por esta razón, nunca me había preocupado de la publicación de mis poemas. Siempre me ha preocupado más su difusión como canciones. Por eso aún con todas las dificultades que tiene un autor en nuestro país para que sus obras fuesen difundidas, tuve la suerte de que muchas de ellas llegaron a gozar de mucha difusión, ya sea por medio de ejecuciones en público y difusión en grabaciones. Especialmente algunas canciones llegaron a ser muy privilegiadas. Citaría solamente: "Mandu'arã", que tiene música de Carlos Noguera, y "Donde mi canto pasó", que tiene música de Amaldo Llorens.

La popularidad adquirida por las dos poesías me impulsa a decidir que el título de mis dos libros sea: "Mandu'arã" para las obras poéticas en guaraní y "Donde mi canto pasó..." para las obras poéticas en español.

Cada canción tiene su "historia". Cada historia es una chispa de mi existencia que se hizo canción.

No sé si hice bien o si hice mal en publicar mis poemas sin la música. Tengo la esperanza de que sin música también puedan desempeñarse dignamente. Yo no había pensado jamás publicar un libro. Consideraba que no tenía suficiente "instrucción". Pero la generosidad de muchos compañeros de ruta en el trabajo cultural fueron debilitando mi sentido común y llegaron a hinchar mi yo hasta hacerme creer que tenía que dar este paso con mis obras poéticas.

He intentado plantearme creaciones literarias que no tienen una identidad muy definida, como género. Fueron concebidas para la escenificación, pero sin apartarse demasiado de la estructura de un poemario. Se trata de "Chokokue Rape", que integra el libro "Mandu'arã" y "Esta tierra soy yo", que integra el libro "Donde mi canto pasó...".

III

El Festival "Mandu'arã" recibió su nombre de esta canción, entre varios nombres propuestos. Antes de iniciarse este emprendimiento, aparte de los objetivos y la organización que previamente se ha llegado a establecer entre los fundadores en sucesivas reuniones en el Salón de Actos de Misión de Amistad, también se llegó a considerar la necesidad de otorgar una identidad a este proyecto artístico, dándole un nombre.

Entonces, la canción "Mandu'arã" ya gozaba de una promisoria difusión y simpatía. Simbolizaba la renovación de la música paraguaya. Y así quedó la decisión de identificar con el nombre de "Mandu'arã" el ciclo de Festivales en el Salón de Actos de Misión de Amistad, en 1982.

Después llegaron los que se apropiaron de esta iniciativa y marginaron a sus iniciadores verdaderos como Dúo "Okaraygua" de Capiatá, integrado por Ciriaco Cardozo y Vicente Rodas; TEL-NATIVO-Grupo Musical del Teatro Estudio Libre, integrado por Martín González, Crispín González y Mario Álvarez; Trío "Reminiscencia" de Itauguá, integrado por Gilberto Cantero, Ramón Salinas y Coco Gaona -Director-. A estos compañeros de lucha en la integración de los músicos del interior y de la capital, mi homenaje. Y al mismo tiempo rescato una vez más el ideal del Festival "Mandu'arã", titulando este libro con esta sugestiva palabra guaraní.

IV
Alejandro Cubilla me había invitado a escribir las glosas y a realizar la presentación de los conciertos populares de la Banda Koygua, en el año 1975. Así, esta institución musical conmemoraba sus 20 años de ininterrumpida lucha en la defensa de la música paraguaya, dentro y fuera del país. Los Conciertos Populares de la Banda Koygua fueron ofrecidos en diferentes locales de nuestra capital.

Alejandro Cubilla, en estas presentaciones dedicaba un tiempo a la demostración de su tesis de que la música paraguaya ya tenía en su ritmo influencia indígena. Cada concierto se iniciaba y se cerraba con un canto indígena colectivo: "He... he... he. .. he... hehe...". Apoyaba el canto con instrumentos rítmicos y de percusión. Este clamor selvático aprehendido, posteriormente se convirtió en la matriz de la obra "Mborayhu ha Jeroky Ka'aguýpe". Una composición musical para orquesta, ballet y coro, donde el autor demuestra que la música paraguaya tiene influencia indígena en su ritmo. La estrenamos en el año 1978. Y desde entonces fue ofrecida en varios conciertos de la Banda Koygua. Y desde entonces fue ofrecida en varios conciertos de la Banda Koygua. Esta experiencia estimuló la creatividad nuestra. Y surgió en la imaginación de Alejandro Cubilla los destellos preliminares de la siguiente obra: "Ka'aguy pytu".

Pero quedó sin avanzar durante mucho tiempo, porque requería de ciertos medios económicos. Presenté el proyecto artístico al Programa Urbano de Misión de Amistad. Y a partir de esta instancia institucional, se llegó a concretar las diferentes etapas de la obra "Ka'aguy pytu". PRIMERA ETAPA: Investigación de campo y recopilación de materiales, en la Colonia Indígena y mi del Departamento de Amambay. Una semana de permanencia en el Encuentro de los Dirigentes Políticos y Religiosos Paĩ Tavyterã. Observación y grabación de la Danza Festiva Kotyhu y la Danza Ritual Religiosa Guahu. SEGUNDA ETAPA: Análisis y codificación musical de las danzas indígenas rescatadas. TERCERA ETAPA: Plan de la creación de la música y el texto poético “ka’aguy pytũ”. CUARTA ETAPA: Preparación de partituras. Arreglo instrumental. Copias de los arreglos. Organización de los ensayos: con la Banda Koygua y el Grupo Coral de Cámara. QUINTA ETAPA: Estreno y presentación en conciertos. SEXTA ETAPA: Grabación en estudio. ÚLTIMA ETAPA: Presentación en casetes.

Fue para quienes fuimos responsables de este proyecto artístico mucho trabajo. Pero también mucha satisfacción. Continúa con transcripción del texto del programa de estreno de la obra.
 
 
 

Para compra del libro debe contactar:

Editorial Servilibro.

25 de Mayo Esq. México Telefax: (595-21) 444 770

E-mail: servilibro@gmail.com

www.servilibro.com.py  

Plaza Uruguaya - Asunción - Paraguay

 

 


Enlace al espacio de la EDITORIAL SERVILIBRO

en PORTALGUARANI.COM

(Hacer click sobre la imagen)
 

 

 

 

 





Bibliotecas Virtuales donde se incluyó el Documento:
EDITORIAL
EDITORIAL SERVILIBRO
IDIOMA
IDIOMA GUARANÍ - POESÍAS - MÚSICAS - ESTUDIOS
MÚSICA
MÚSICA PARAGUAYA - POLKAS y GUARANIAS (PARA E...



Leyenda:
Solo en exposición en museos y galerías
Solo en exposición en la web
Colección privada o del Artista
Catalogado en artes visuales o exposiciones realizadas
Venta directa
Obra Robada




Buscador PortalGuarani.com de Artistas y Autores Paraguayos

 

 

Portal Guarani © 2024
Todos los derechos reservados, Asunción - Paraguay
CEO Eduardo Pratt, Desarollador Ing. Gustavo Lezcano, Contenidos Lic.Rosanna López Vera

Logros y Reconocimientos del Portal
- Declarado de Interés Cultural Nacional
- Declarado de Interés Cultural Municipal
- Doble Ganador del WSA