PortalGuarani.com
Inicio El Portal El Paraguay Contáctos Seguinos: Facebook - PortalGuarani Twitter - PortalGuarani Twitter - PortalGuarani
MIGUELÁNGEL MEZA

  PURAHÉI - Obra de MIGUELÁNGEL MEZA


PURAHÉI - Obra de MIGUELÁNGEL MEZA

PURAHÉI

Obra de MIGUELÁNGEL MEZA

 

ÑANDE HAIHÁRA GUASU AVAÑ’ẼME

GRANDES AUTORES DE LA LITERATURA EN GUARANÍ

 

PURAHÉI

© MIGUELÁNGEL MEZA

© EL LECTOR

Director Editorial: Pablo León Burián

Coordinador Editorial: maurolugo

Diseño Gráfico: Denis Condoretty.

Hecho el depósito que marcha la Ley 1328/98

I.S.B.N. 978-99953-1-074-5

El Lector I: 25 de Mayo y Antequera. Tel. 491 966

El Lector II: San Martín c/ Austria. Tel. 610 639 - 614 258/9

www.ellector.com.py

Primera Edición - Ediciones Taller

Segunda Edición - El Lector

Esta edición consta de 2.000 ejemplares

 

MAITEIMÍMANTE

Paraguái ñe’ẽporähaipyre ningo jaikuaaháicha ha’e gueteri peteĩ kapuéra pyahu porä oikotevẽva tapicha arandu oñemitỹsévare ipype, hetamíko oĩhína umichagua -isarambipánteko-, umi máva ha’ehína ymaite guivéma ohyvykóiva ñe’ẽporä yvy ha ohapyaty katuíva hemiandu rã’ỹi heñói va’ekue tape ku’áre, umi kuña ha’e... kuimba’e paraguái niko oipyaha mbeguekatu oúvo ñane retä ñe’ẽporä guarani ñe’ẽme.

Ñane avañe’ẽ hetaitéma ho’a ha opu’ä rire, oguerujey sapy’a ipytu ha oñemoĩ ogueraha ipéchore karaguataty vai opororopava’ekue haperäme, EL LECTOR ndohechagíri ñane retä ha ñane ñe’ẽporähaipyre remikotevẽ osapukáiva ojerurévo oñemono’õmbami ha oñemoherakuä hağua, upéicharõmantepy avei avañe’ẽ poty oguatáta tape pyahu potĩ asy ymaitéma oikotevẽva rehe, jahechápa hetesoro ha ipotyjera ko’ẽreíre.

maurolugo

 

ÑE’Ẽ ÑEPYRŨ

Puraheirä purahéi añete

Miguelángel Meza ñe’ẽ romomba’e ha rohayhúva, heta

árama roha’arõ roikóvo ko iñe’ẽ poty pyahu. Opyta vaekue ore py’ápe, oñemboapyka puku, oñemokunu’ũ, "Ita ha’eñoso" , hembiapokue, ñe’ẽ poravo pyre.

Heta oguero kĩrĩri rire, ogueru sapy’a ñandéve ko iñe’ẽ roky pyahu. "Puraheirä" ombohéra, ha omombe’úvo chéve, ha’e kuri chupe:

"Puraheirä" ramo niko ñaimo^ä remomichĩ nungáva pe nerembiapokue.

Ha che mbovy’a ombohasáre herarä "Purahéi" uperiréma, jepe ahesa’ỹijo rire ko ñe’ẽ poty, ajuhu iporä añete "Purahéi", otorore syryry asýgui ñande apysápe, opurahéinguinte voi ñane korasõ rembe’ýpe. Ha katu kóa purahéi puku, purahéi pypuku, purahéi rusúpe gũarä. Ñanemonga’u mbaretéva, ñanemombáy hápe ñe’ẽ rope jajái apytu’ũme. Opyta "Purahéi”.

Miguelángel Meza omohu’ũ ha ombo’apu’a ko ipurahéi, purahéi añetéicha. Ha ogueru upévo, purahéi iporävéva yma guare ryakuängue. Kangue Herréro ha Maidána, Félix Fernández ha Teodóro rapykuerépe, omono’õ ipy’ápe ha ombopyahu jey iñe’ẽngue.

"Ka'aguy pyahẽre hemóiva oúvo purahéi memby.." he’i Miguelángel peteĩ iñe’ẽ potýpe. Ka'aguy pytũgui ogueru vaicha añete iñe’ẽ pypuku ko kuimba’e. Ka'aguy ñe’ẽ vaicha, iñe’ẽme oúva.

Purahéi puku, oñembyesa’íva ñandéve gũarä heta purahéipe, kóa. Oguerohorývo opa ipotýva pe heko jerére. Oguerombyasývo mboriahu yuhéi. Ogueromandu’ávo ñane apytu ’ũme oke kirirĩva.

Purahéi ipoty jekáva ñende resápe, kóa. Hi’aju ha omohe’ẽ rasáva ñande juru ñamoñe’ẽnguévo. Ombopyahu ha ombopiro’y jeýva ñaneñe’ẽ. Opo’ẽva amo ñane mandu’a ruguápe ha upégui ojara ñe’ẽ añete ñanembohetia’e jeýva, ñe’ẽ reita apytépe.

He'i háicha Miguelángel ko purahéipe: "Mandu'a syry péicha otykýrõ, hi'ä aguapy ha napu’ävéi..."

SUSY DELGADO

 

 

MITÃMI POJÁI

 

Ma’ẽmína chã,

kuarahy’ãmi.

Mitãkuñami

mboriahu ku'i

tapehũ rymba.

 

Ipy nandimi

ro'y oikytĩ

viru resaju

jerure pojáivo,

oikarãi pytũ.

 

Tape mbytetépe

Iñakã jere.

Aime hendive.

Oipeju hasa

mba’yru vera.

 

Sa'yju rysýi

omyesakãmba

pytã ñomyaña

oho ohopa

mba’yru vera.

 

Moõpa reime

mitãmi pojái?

NDéntemapa che?

CHéntemapa nde?

MBa’embotepa.

 

 

ARASA POTY

 

Arasa potýicha neryakuã porã

morotĩ asy che rembiayhumi.

Rohecha setéva sávado mbytére

cherape renóirõ ka'aru pytũ.

 

CHe kavaju árigui ajepoívo

ogaguy potĩme chemboguapymi.

Yvoty oĩva ne momaiteíva,

neporã pavégui, osapy rei.

 

Arasa potyndie rejehe'apáva,

ñúre ahasávo, chemomandu'a.

Rohayhuetevégui yvága mimbíre

ama'ẽmbuku ha asapukáli.

 

Mandyju ropéicha nde pire ryjúiva,

ha nakã raguére akevy rei.

Rohayhusevérõ nda'ikatuvéima;

che moakãnga'úngo nde cheirũ rãmi.


 

 

PANAMBIMI

 

Ambyasy panambimi ojehúva cherehe.

Upe kunu'ũ rupa okañýngo chehegui.

Umi tape'i sa’i opoñýva ka'aguýre

nde pypore retũmbýva, oñemíngo chehegui.

 

CHemandu'ánte py’ỹi; asajevy jaguejýrõ

techaramo jeguakápe, ysyrype ñahetũ.

Tekotevẽ nogũahẽi. Nañanesãi mamovégui.

Ha kuarahýgui jaguévo, ojoverére jaike.

 

Tamora'e hokypu ko'ẽ satĩ ndererúva;

amambái týguio resẽvo, ñande rape tajuhu.

Tahendyse, topupu, ko mborayhu chemoirũva.

Panambimi, nde vevére, ko che veve tahyku.


 

KUÑA OTĨ

 

Jukeri ñúicha pe hopea, repoko hese ha oñemboty.

Pyhareve seréno riréicha hese no'õva pe ysapy.

Ku ohendúrõ, nohenduimíva, vaicha oĩva pe mombyry.

Ha'e oĩnte yvy apére, ku ñu mbytéreguáicha poty.

 

Jepe ha'éngo noñe'ẽséi pe ikorasõgui ñe'ẽ hemby.

Ha aikũmby pe upe osẽva, iporãitéva ñe'ẽ rory.

Upéichahágui pe oikoháre imborayhu ratáma hendy.

Ha nomboguéi rasaite otĩgui. Ha pe michĩgui oñembyaty.

 

Pe hendykue che jope asyrõ añeha'ãne ambyatypa.

Upeichahápe akái paitérõ nambyasyichéne pe che po'a.

ikambuchípe ono'õmírõ, amangyréicha,mborayhu ygua, ,

ajeruréne amo yvápe topive'ỹ chugui pe vy'a.

 

Ha henyhẽvo, omimbipávo, oñehẽmbávo che tambyaty.

Ino’õmguégui agãmivévo che ãmoingévo ta'ipoty.

Ha arováne che ro'okáre ku ñu ruguaregua yvoty.

Ha pytũmbépe, jasy rendýpe, chéve me’ẽne ipukavy.

 


YVYTU PIRĨ

 

Eguejýna ápe, yvytu pirĩ, ko nderesaitéva.

NDaikuaái nde réra, nderérapaitégui ko yvýpe gua.

Ysyry vevýi, yvate ñesỹi, reho, rejeréva,

ndeguýpe aiméva, pira tavymíchako cherovayva.

 

Eguejýna ápe. Ao morotĩ che kéra ñuãva,

ha’énte cheirũva, chemoirũ iguépe, tuicha taikove.

Tove ñañehẽ, tañañapymi yvága syrýre

ha mbyja rendýpe, pira tavymícha, jaike ojuehe.

 

Hetá aguata. Ko yvy apére che pyporekuéra

henyhẽ mbaitéma, pype ono’õ amarayvikã.

Ápe jehayhu, amo ñemuña, cherehe oikóva.

Eguejúna ápe yvytu pirĩ, jaiko cheirũrã.

 

Tyre’ỹ che róga, che ru ha che sýgui, che tuja potáma.

Oso ha hypáma ko'ẽ rovyũgui che pyahẽ rykue.

CHeko purahéi, ama’ẽ asy, nesỹi, rehoháre.

Eguejýna ápe yvytu pirĩ, japa ojuehe.


 

YVYTU ÑE’Ẽ


 

Asaje pyte che rogamiguýpe,

kuarahy rata ipepo joko.

Avati roguére ku jepokytýpe

ahendu vytu mbojaru oiko.

 

Amo mombyry,ka’aguyguasúre,

mitã retaitéicha o'ayvujeka.

Terere pa'ũme, mandu'a potýre,

ñe’ẽ mombyrýre ajapysaka.

 

Yvytu ñe’ẽ he'ivaicha chéve,

Oime oikuaa cheyvoty renda;

ipepo apýĩre, peteĩ ko'ẽme,

orutaha cheve che moirũ haguã.

 

CHupe ñemimi ja ajeruréma

ikatuhaguéichake tojapura.

CHeyvoty ryakuã aheka aréma,

chéve hi'ãitéma pytu’u puka.

 

 

OÑONDIVEPA

 

Tetãguáva, pyta’ãme, ko'ágã ñañepyrũ;

yvyresami potágui ñamongu'e ñañeirũ.

Jaipe'a yvy tuichágui ñande reko ruparã;

ñande riregua maymáva, toverapa haperã.

 

Oiméko heko marãva, kuatiáre ombotyai,

opáichagua pykuahára ñaha'ã jaitypei.

Jahupívo ñandepo, ryke'y pyatã mayma,

joaju'ỹva ñamombóvo, ñamyeñóima juajurá.

 

Aretéma ñanesã, ipogýpegui ñaime;

hetaite jaiko marã, opuka ñanderehe.

Jaha oñondivepa ñamosẽ á karai,

virúre ojeroviágui, mboriahúpe ombyai.

 

Iporãmante jaiko kyhyje ha ñe'e’ỹme.

Ñañomoiru ha japo Jaipe'a ñanemba'e.

Ikatuvéro toiko moirũ ihupyty'ỹva

Tetãpýre, tosoro, jaiko porã maymave.

( Haipyre Rosalino Zarza-ndive )

 

 

ÓGA TYKY

 

Ama ratatĩ, mitã retaite, jeroky sa'ípe.

MBokapu py'ỹime ára oguejy, ñanepy'andýi.

MBoiguasu guata, tapeyke jovái, sarambi rambípe

Ombyapajeréi, omboykupase mboriahu ryrýi.

 

Arai oja, ojo'apave, omopytũvévo.

Ñane retãpýre omopytũve, ñe’ẽ, poguasu.

Ñande, mboriahu, jeguaka japóvo ko'ẽ ko’ẽvévo,

ikatúpa ara jajoajumiẽvo, tañañomoirũ.

 

Oipejúnte águio, oipeju amóguio ama ku'ikue.

CHe róga tyku ko'ápe, amo, nacherendavéi.

Tape porãkue osoropaite ñe'ẽ tendotára.

Tetãgua maymáva iku'a osóta, na pytũpavéi.

 

Ñandepo oitỹvo inimbo, tuju, yvyra, ysy;

jepe hi'ãinte, jeguaka oikóva nañame'ẽmbái.

Fifive potágui ñanemboykeve tendota sa'ỹ.

Ama opavévo, ani japaiténa, tajasapukái.

 

 

YVA HE'ENDY

 

Heta guyrami ohakãjehyi yva re'ẽndy.

Yvyra kanguére, ojupi mbegue, tajygue po'i.

 Kuarahy ku'i ogua pererĩ oheka yvy,

ka'aguy pohýi, espého ma'ẽicha, chupe oguevi.

 

Yva he'ẽita ijaty paite peteĩ hendápe,

ha ijere kuére yvyra rete oñeno joa.

Upe islami guive amaña, py’a tytýihápe,

ha mamovete ndaipóri omýiva; manónte heta.

 

Agã michĩvévo yva he'ẽndy,tamoingue che ãme;

mayma guyraitándie, ñungatu haitépe, tagueroñemi

Opárõ tapa, okuirõ takúi, taime oĩhápe.

Yvy marã’ỹva aha'arónguévonte tasapymi.

 

 

RYKE'Y

Arete rire reiko rekañy, reñemuñahápe,

nde ape'atãma ryke'y tuja reguata hague.

Ko'ágã reju -ápe ñande róga- javy'a haguãme,

ha ndaipóri výro ojepokytýneva ñanderehe.

 

Kóina ndaorã. Eñeñapĩmi, ha pytu'u harõ

jahami kokuépe; ñe'ry ku'i añotyma che.

Péina ko tajy, ikuarahy'ãme yma nderekávo,

ñembyasy rapére aipykúi py'ỹivo, aguapy hague.

 

Ryke'y, oimérõ remombe'uséva chéko apysánte,

ha nde reipotárõ ikatu juru terã kuã'api.

NDemante yma. NDe mante ko'ágã, jey oimehápe,

ku reike hypýva, ko'ágã opávo ndéve apytí.

 

Ñandesy akói –jepe igũaigũi- ojepytasóva;

mante nerenói, yma nereimeirõ aguĩ ichugui.

Ha che chetuicháma, hypáma mitã, ndeykére aikóta.

NDeregueveichéne araka'e ára Ñe'ẽ Guarani.

 

 

MBORAYHU

 

Aikose kuarahy'ãrõ, tahami nderapykuéri,

ndepypore pyko'ẽgui tambyaty neryakuãngue.

Yvoty tambojere jahasávo ñumbytére.

Jokuaha'ỹre tapére, yvytúndie ñañehẽ.

 

Ha upévo tajupi, nde ao inimbo týre,

ahekávo yvyguýre hesaitéva hi'upy.

Guyra resa'ỹi tieỹ toguejy cheresa kuáre.

Tapoko nde pyti'áre ajerévo ysapy.

 

Yma nereñói kuri, che jave peteĩ ára,

upégui aiko ndejára, yvy pehẽngue pyahu.

Ajámiva romboy'u, mokõi ysyry saitégui,

ha upe nerendaitégui, ahekýiva mborayhu.

 

Re'ápako nderasy pyhareve asajévo,

chave mitãmi upérõ ajeity pohã reka.

Yvyra aipireka, ahogue'o cheñe'ãgui.

Rekuera'ỹre, tupágui, resẽ pako chereja.

 

Aikose ku purahéirõ tajere nekũ mboy'úvo,

nerembe chemonga'úvo, cherekove tahyku.

CHe képente rejahu, mbyju'i ypáre guáicha,

yma guarérõ, mitãicha, ágã peve rohayhu.

 

Aikose ku pyharérõ, tajere ndekemiháre.

Mamoitépiko ko'ágã rembyaty pe ysapy.

Tañoh che ñasaindy, rojuhúvo, nakã guýpe,

ha repáyvo, vy'a týpe, ñaikarãi ko'ẽ memby.

 

Oiméne ndetuichaitéma. Tuichapáma ñande kóga.

Okañy piko nde róga ajeve nderejuvéi.

Ta'ikã che jovahéi. Topytu'u che jopýva,

chapytu'ũ mbojevýva, ymaitéva purahéi.

 

Rohayhúgui tuichaháre, Oméne rohayhuvéma,

térã che tavy mba'éma ajeve asapukái!

rohenóirõ nda'epái, nde yvýre ajeitývo,

hi'árama rejevývo, repyta che Paraguái.

 

 

AKA’Ẽ  PARA

 

Opopo,

oveve,

ojupi.

Ipojái kuarahy ruguatĩvo.

Ochõ chõ,

Opepe,

ojei,

ombogua asaje rykuere.

Ojo'o

ka'aguy

ha'ete

ohekáva tata ojupívo.

Ijaty hapicha oipepi yvytu ohenói toje'oi mba'asy

 

Ochõ chõ,

Opepe,

Oguejy,

oheka mba'eve togueguýre.

Opopo,

oguahẽ,

ojevy,

omuña saraki retekue.

Ochõ chõ,

omonde

yvytu,

ojeity okañy ñanandýre.

Oñoty ipepo yvyguype oity taheñói ohenóiva tory.

 

 


YRUPE VEVE

 

Ohai

  yvutu,

     oveve.

Mokõi,

   mbohapy,

       irundy.

Hesakã

     Jeroky

           yvate.

     Y

  hypy­_

           ‘a.

Oku-

            ­,e

ipo­-

             ‘í

­va. So-­

            'ó-­

nte gua­_

              ‘u

amba-

               ­y.

Ohai

    yvutu,

           ohasa.

          Karugua ymaite.

 

                   Peteĩ,

                        irundy,

                            mbohapy.

                    Yrupe

                          ovevé­

                               va hysýi

         heta, hetaite.

                  Tatatĩ

                       y

                   omo­-

                              `ã.

                    ome­-

                               `ẽ

                     ohua-

                                ‘ĩ

                     vo no-.

                                ‘õ

                       Ipa-­

                                ‘ũ

                        kyre­-

                                 ‘ỹ.

 

                         Yrupe

                               ovevé-­

                                        va oho

                        mbyjaty-­

                                    re oike

                                              okañy.

 

                         Yma

opyta, yrováre opáy,yruguápe oke;

                          okapu

tovyñ. Ygausýpe oity hekove ñepyrũ

 

 

MIGUELÁNGEL MEZA : Ko ñe’ẽpotyjára ha haihára paraguái niko hi'arapáy Ka>akupe távape 1955-pe.

Oñe­moarandu  ypy itávape, ha upéikatu oñepyru oikundaha ñane  retãpy oñemoarandu ha omba'aporekávo.

Hembiapokue avei «PERURIMA RAPYKUERE» kóvape ombyaty 35 Perurima káso.

Hembiapokuéra apytépe hysyi: "PU­RAHÉI” (ñe ẽpotyryru 2001), "CHIPI GONSÁLE ĞUAHẼHÁRA"(ñoha’anga, pukaräva mbohapy techaukápe José Maria Rivarola Matto rembiapokue), ha ambueve. Taller de Poesía Manuel Ortiz Guerrero-peguare avei hína  ha’e, upéva rykueréna ñamboy'umi ko iñe>épotyryru «ITA HA’EÑOSO (YA NO ESTÁ SOLA LA PIEDRA)», oñemoherakuäma va'ekuevoi 1985-pe.

 

 

 

 

Para comprar este libro deberá contactar con:

 

CENTRO CULTURAL “EL LECTOR”

Avda. San Martín c/ Austria

Telefax: (595-21) 610 639 - 614 259

E-mail: comercial@ellector.com.py

 

EL LECTOR 1 – PLAZA URUGUAYA

25 de Mayo esq./ Antequera

Telefax: (595-21) 491 966 – 493 908

E-mail: comercial@ellector.com.py

Asunción - Paraguay.

 

 

Enlace al espacio de la EDITORIAL EL LECTOR

en PORTALGUARANI.COM

 

(Hacer click sobre la imagen)

 

 

 

 

 

ENLACE INTERNO A ESPACIO DE VISITA RECOMENDADA

EL IDIOMA GUARANÍ, BIBLIOTECA VIRTUAL en PORTALGUARANI.COM


(Hacer click sobre la imagen)

 





Bibliotecas Virtuales donde se incluyó el Documento:
EDITORIAL
EDITORIAL EL LECTOR
IDIOMA
IDIOMA GUARANÍ - POESÍAS - MÚSICAS - ESTUDIOS
LIBROS,
LIBROS, ENSAYOS y ANTOLOGÍAS DE LITERATURA PA...



Leyenda:
Solo en exposición en museos y galerías
Solo en exposición en la web
Colección privada o del Artista
Catalogado en artes visuales o exposiciones realizadas
Venta directa
Obra Robada




Buscador PortalGuarani.com de Artistas y Autores Paraguayos

 

 

Portal Guarani © 2024
Todos los derechos reservados, Asunción - Paraguay
CEO Eduardo Pratt, Desarollador Ing. Gustavo Lezcano, Contenidos Lic.Rosanna López Vera

Logros y Reconocimientos del Portal
- Declarado de Interés Cultural Nacional
- Declarado de Interés Cultural Municipal
- Doble Ganador del WSA