PortalGuarani.com
Inicio El Portal El Paraguay Contáctos Seguinos: Facebook - PortalGuarani Twitter - PortalGuarani Twitter - PortalGuarani
PEDRO ESCURRA FRANCO

  MANUEL ORTIZ GUERRERO - Por PEDRO ESCURRA FRANCO


MANUEL ORTIZ GUERRERO - Por PEDRO ESCURRA FRANCO

MANUEL ORTIZ GUERRERO

ÑANE  RETÃ RUVICHAITE PYPORE

Papokõiha

Ñe’ẽhaihára

PEDRO ESCURRA FRANCO



            MANU. Ñe’ẽpapára oguerúva’ekue ijehe peteĩ mbyja, oguejy yvarotýpe, hi’arapáyvo yvy ári isy omano. Susana oheja oikove imemby ha oho apyre’ỹme ha’e. Ome’ẽ hekove imemby rekove rayhupápe, oikovehaḡua. Sy añetete Ña Susana.


            Manuel Ortiz Guerrero, joyke’y marangatu, hi’arapáyva’ekue táva Villarrica rembe’ýre, tavavore Yvarotýpe, upe 16 japokõime, ary 1894-jave. Itúva Vicente Ortiz ha isy Susana Guerrero. Okakuaa ijarýindi, ña Florencia Ortiz ndive. Omongarai chupe pa’i Doroteo Britez, 23 jasykõi ary 1894-pe, Tupão tavapeguápe.


Ary 1910 oñemondo mbo’ehao Patria-pe oñemoaranduhaḡua, omyakãva upe mbo’ehao mbo’ehára Delfín Chamorro.


Ary 1908-pe oho oike Colegio Nacional Villarrica-pe, omyakãva Atanacio Riera. Upépe oikuaa umi ãngirũrãme. Juan Natalicio González, Leopoldo Ramos Jiménez, Venancio Ayala, Alberto Velásquez, Pablo Glizt ha Facundo Recalde,  


Ary 1912. Oikójave ñorairõ guyryry, chovy-pytãndi, itúva oñemuña ha oñani oho oguahẽ Brasil-pe. Ta’ýra Manu hendive. Ary 1913, oujeyhikuái Villarrica ryepýpe. Ary 1914, ou táva Paraguaýpe arandureka ha oñemboja mbo’ehao guasúpe CNC-pe. Ko’ápe ojejuhujey mbo’eharapavẽ Delfín Chamorro ndive.


Avei iñangirũ Leopoldo Ramos Jiménez, Facundo Recalde ha Juan Natalicio González. Colegio Nacional de la Capital-pe oikuaa tapicha katupyrýpe, Guillermo Molinas Rolón (ñe’ẽpapára), Roque Centurión Miranda (Ñoha’ãnga myakãhára) ha Arturo Alsina (ñoha’ãnga apohára).


Ary 1915. Ñe’ẽpoty jeporavo apytégui ohupyty peteĩha jopói. Zorrilla de San Martín, ñe’ẽpapára uruguayo ou táva Paraguaýpe. Pe oñemongele’ehaḡua. Tavare apoharépe.


Arapokõindi ñe’ẽhaípe  hérava’ekue tai, oguenohẽ ñe’ẽpoty Loca hape ñe’ẽpoty Ofrendaria. Ary 1916, oñandúvo pe mba’asyvai oñemoha’eño ha oho sapy’ami Táva Villarríca-pe. Upépe kuñataĩ Iluminada Arias rovetãme, omoñe’ẽ Nerendápe aju, Carlos Talavera mbarakapúpe.


            Ary 1917, oñeñandu’i ha ohojey Villarrica-pe oñembopiro’yhaḡua, upépe oñangareko hese pohãnohára Enrique Dominguez (Mbo’ehára arandu  Ramiro Dominguez túva) Ary 1920, ohai Eirete ha Paje.


Ary 1921, oiko mborayhu rupive Dalmacia Sanabria ndive. Oñepyrũhikuái Villarrica-pe, Paraguaýpe tape Antequera hape tape hérava ko’áḡa Ortiz Guerrero. Upéi tavavore’i Tajuasape táva San Lorenzo-pe. Upépe oĩ ysyry hérava Tajuasape hape ñemboharaiha yvype Tajuasape, ombovevéva Tembetary poyvi.


            Ary 1922. Dalmacia ha Manu ovahikuái Paraguaýpe. Ojogua petei aranduka’apoha ha ombohéra Zuruku’a. Upépe  oguenohẽ Surgente ha Crimen de Tintalila. Osẽ avei arapokõindyñe’ẽhai hérava’ekue La Orbita. Ary 1926. Omopu’ã  pe hogarã Tajuasapépe, opytu’uhaḡua. Ary 1928, ohai Endoso lirico, ñe’ẽpoty Anselmita Heyn-pe ḡuarã. Oguenohẽ avei Nubes del Este, ñe’ẽpotyryru.


            Ary 1930.  Onohẽ umi Pepitas. Ary 1933. Omboty mboyve irundypa ary omano. Upe 8 jasypo, ary 1933, omboty hesa ha upéguive ohesape hekove ha umi hembiapokue. Vicente Lamas he’iva’ekue. Pe hekove ha’e pe ñe’ẽpoty iporãvéva.


            Manu, oho ypýguive mbo’ehaópe, mitã iñe’ẽhaíma. Mbo’ehao omyakã Delfín Chamorro, ombo’e chupe ñe’ẽpoty rehegua, oguerekójave pokõi ary. Upéi Paraguaýpe, CNC, Delfín Chamorro ha’ejey imbo’ehára, ikatupyryvehaḡua.


            Manu, imitãrusúpe, heta ára oguata ka’aguy pa’ũre iñirũnguérandi. Iñirũnguéra opurahéi ojesareko mymbáre ha Manu  umi guyra purahéire.


Ñane retãme, umi iñarandúva ombyaty ijehe térã ojejapi ñe’ẽreípe. Manu he’íva’ekue pe arapy ha’eha hogapy, hi’ãngapyporãguiraka’e.   


            Yvaroty. Tendaporãite, upépe avei hi’arapáy puraheijukyjára Bety Figueredo. Pe eirete ryru ogueruvoi ikorasõkuápe.


Manu.  Yvarotýre oñemboharái ypýraka’e. Pe ãngirũ imbaretevéva ha’e pe aranduka he’íva’ekue Delfín Chamorro umi temimbo’épe. Upérõ ñaneretãme umi mboruvichakuéra ojupi ha oguejy mbokapúpe. Umi ñorairõ rapykuéri hetaiterei oñemano.  Omano’ỹva oñemuña hetãgui. Ñemuñahárupi umi ka’aguýre, Manu ohupyty pe mba’asyvai ombotujúva yvypóra ro’o.


            Aranduka’apoha Suruku’a oguenohẽ ñe’ẽpotyryru hérava’ekue Jasyjatere, oguerekóva Dario Gómez Serrato ñe’ẽpotymeme.


Fontao Meza, hi’arapáyva’ekue táva San Pedro Ykuamandyju ryepýpe 30 jasypakõi ary 1900-pe ha omanojey hi’arambotýpe pe 30 jasypakõime, ary 1936-jave. 36 ary oikove. Ha’e ñe’ẽpotyapohára omoñe’ẽpoty ypýva’ekue pe guarania omoheñóiva’ekue José Asunción Flores ha’eñoite.


Manuel Ortiz Guerrero, noikotevẽi japúre okakuaavehaḡua, umi japu ojejapetéva’ekue hérare omongy’akuaa upe héra porãite.


Ary 1926. José Asunción Flores ohenduka Arribeño resay ha india, ojejapóva’ekue ary 1924-pe. Ko’á guaranía oguereko Fontao Meza ñe’ẽpoty. Pe india ñe’ẽpoty ombotove Manu ha ojerure ojapohaḡua ñe’ẽpoty pyahu. Omonei José Asunción ha oñemyrõ Fontao Meza. Avei ko’áḡapeve india oguereko ñe’ẽpoty ojapóva’ekue Manu ary 1927-pe. Fontao Meza oñemyrõva’ekue ha osẽ ohorei okaháre.


José Asunción Flores, te’ỹi membykaria’y, itúva karai Volta, peteĩ Británico katupyry. Ipaínokuri Manuel Gondra, muruvicha ha upéi tendota. Chupe ḡuarã ojapo peteĩ polka hérava Manuel Gondra. Péva ha’e purahéi peteĩha ojapo’ypýva’ekue Flores.


Rogelio Recalde rembiapokue, Ma’erã reikaase ha’e guarania sy ha itúva José Asunción Flores. Naiporãi  oñemongy’ave Manu réra. Ñe’ẽpapára añetéva  ndaikatúi omonda mba’eve. Manu ha’e pe ñe’ẽpapára añetevéva ha hi’ãnga yvatevéva. Ndaikatúi omonda mba’eve. Hekove potĩsakãgui.


Ñe’ẽpotyapohára Manu ha’e pe ikorasõpotĩvéva’ekue hape hi’ãnga ojehesyvéva’ekue. Hekokatu yvate, heta ãngare ohesape ha opyta hese mandu’a apyterã.


Che róga ypýpe oikóva’ekue Ñe’ẽpapára gua’i Gumersindo Ayala Aquino (13 jasyteĩme, ary 1910- ojereapyre’ỹme upe 29 jasykõime, ary 1972) Gumersindo oñemondémiva’ekue Manúicha ha ipyti’áre peteĩ  yvotypytãkuru  osẽvo hógagui, omoñe’ẽrire mitãkuñáme omboja iñakãranguére térã  omoĩ umi peky pópe upe yvotypytã oipo’óva’ekue ijyvotytýgui.


Manu ohaíva’ekue tataindy rendyguýpe. Mba’asýgui sapy’ánte ndokevéi ha’e ha noñeme’ẽi mba’asýpe, orairõ chupe. Iñe’ẽhai kuatiamíre hupápe, tendakaruha ári, okupeguýre yvyraguýre. Dalmacia oipytyvõ tapiaite chupe. Ohaijave ñe’ẽpoty amo araiguýre hi’ãnga ojupi ohupyty piro’y, sapy’ami.


Mayma ñe’ẽpapárape ḡuarã Manu ha’e kuimba’ete, joyke’y marangatu. Heta avei iñañáva hendive opytáva oñe’ẽrei. Iñe’ẽpoty ojoguahaguére Ruben Darío ñe’ẽpotýpe. Manu ñe’ẽpoty techapyramemete.


Ko ñane retãme. Nderejoguáirõ ñe’ẽpapára pytaguápe, nde ndaha’éi mba’eve, rejoguárõ ñe’ẽpapára pytaguápe, nde ndaha’éi mba’eve. Hesakãporãpa.


Dalmacia Sanabria, kamba porã, kuña juky, pukavyjára, akãraguepuku, avei ipy’apotĩporãva, are ohetũva’ekue pe Manu rekove ha Manu  rete, ijapiru’apáva itujuhaḡua. Máva pe Dalmacia ñaporandukuaa. Kuñaite.  Hekove ha ikorasõ ome’ẽva’ekue Manúme.


Pyharepyte Manu, pytũmbýre osẽ oguata táva Paraguaýre ohetũhaḡua umi yvoty ryakuã ojepoíva yvytúre ñahetũhaḡua. Tape’ykére pya’e oguata ohóvo,  ha’ete ku oñemuñáva térã oporohupytyséva. Opárupirei ojere, oikuaa moõmoõpa oĩ yvoty hyakuãporãva. Ijaóre katuete ogueru hógape pe ysapy mimbi. Manu sa’i oñe’ẽ ãngirũme ha mombyrymi guive oñe’ẽséva mbykymi. Ndoipotái avave oja hese. Oguerokyhyje imba’asy.


Ãngirũ oikovéva’ekue hapykuéri ha’e umi arandujára Arturo Alsina, upéi Leopoldo Ramos Giménez, Natalicio González, Facundo Recalde, Julio Vergottini, Max Ynsfrán, Leopoldo Centurión, Capace Faraone, Molinas Rolón, Roque Centurión Miranda, José Asunción Flores, Dario Gómez Serrato, hetavehína. 


Upe Manu rekove rembyremi oiko kirirĩháme, ha’e ojerure ha Dalmacia omoneĩvo chupe omo’ã hembipota. Dalmacia osẽ oikuaave’ẽ umi hembiapokuemi, jahechápa nombyatýi umi viru, ñaikotevẽva jaikovehaḡua.


Arturo Alsina, henyhẽva’ekue ãngirũ mborayhúgui, havõ apohára,  ñoha’ãnga ñe’ẽhaihára, pohã apohára ha pohã ohepyme’ẽva’ekue. Ãngirũháicha ojapo umi pohã oikotevẽva Manu ha Dalmacia omoḡuahẽ hogapýpe Manúme ḡuarã. 


Tavaygua mandu’áre opyta Manu, techapyrã. Kuimba’e ijoheipyre, tekokatujára ha’ekuri pe hekove.


Oipuruky’aséva chupe katuete ojejuhúne. Ohopotápe he’íva’ekue, iporãvéne, ñanepyahẽrãngue iporãvéne japurahéi ñamanomeve.


Upérõ iñe’ẽ ha ima’ẽ ogue mbeguekatu. Nohenduvéi ha noñe’ẽvéi, kangýgui nome’ẽvéima, katuete oñe’ẽhaiseve umi ñe’ẽpoty ñandéve ḡuarã. Péichakuri opa mbeguekatu pe hete rekove.


Heta amoñe’ẽrire Manuel Ortiz Guerrero rembiapokue, ỹma che mitãrusúpe, che ñe’ẽhai ypy ko ñe’ẽpoty chupe ḡuarã. Manu opytáva’ekue che korasõme. Jajuhukuaa che aranduka Ñe’ẽratarendy ryepýpe. Aguyje.




ÄNGA  YVAROTY.  (5)




Tataindy rendy raku guýpe


pyhare pyte ojehesy neapytu’ü


nde ruguy opupúvovaicha osoro


umi ñe’ëpoty  ro’ysäme.




Ára rapógui nde resape


ko’ëtï  omimbíva


neañuä  neãnga ratarendy


opiriri opu’ävo neapytu’üme


mba’eporä raity


neänga ipojái yvagapýre


oipo’o yvága poty


ohetüva yvarotýre


yvoty ryakuä pa’üme


rejykýivo kuatiáre


neapytu’ü potyñe’ë.




Ka’aguy pytu ro’ysäre


ka’arupytü neänga ojepoi


peteï panambi vera pepo ári


nekorasö hendy oipytévo


pyharekue mbyjakuéragui


huguy sa’yju mimbi


oikéva neakäme ipotyjerapa.




Yvarotýpe ojehupapóma


neãnga marangatu


ykua pytãre oveve panambícha


ojerokýva yvága guýre


repáyvo reñandupaitéva


nde rete pirĩ pa’ũme


umi mba’asy tekove rasẽ ñe’ẽ


nde py’akutukutúva


nde roguata vevuimíva


purahéi pyahu apytépe


remoñe’ëhaḡua neñe’ãgui


yvyporakuéra mba’epota.




Umi mbyja nde rekáma


amo jasy oñemyröma


nde rejavykýirö ñe’ëpotýme


ohayhúgui nde rekove potĩsakã


ome’ëva kuñataïme yva ajúicha


umi  neñe’ẽ  re’ẽmbochy.




Ñande sy resay nemoakänundúva


ñembyasy asyguýpe


okirirĩmbágui yvyporakuéra


ñane retãgua


ka’aguy ruguáre ojesu’upa


ojehesývo kuarahy ratápe


ochyryry hy’ái ruguýpe


umi guyra tatáicha


mayma ãnga oveve


ha neãnga oho ijapytepekuéra


yvágare mborayhu reka.


………………………………….


21 jasypápe, ary 2014.

Fuente: PEDRO ESCURRA FRANCO

 

 

 

ENLACE INTERNO A ESPACIO DE VISITA RECOMENDADA

MANUEL ORTIZ GUERRERO en PORTALGUARANI.COM

(Hacer click sobre la imagen)

 


 

 

 

ENLACE INTERNO A ESPACIO DE VISITA RECOMENDADA


(Hacer click sobre la imagen)


 





Bibliotecas Virtuales donde se incluyó el Documento:
MÚSICA
MÚSICA PARAGUAYA (LIBROS, ENSAYOS, LETRAS DE
LIBROS,
LIBROS, ENSAYOS y ANTOLOGÍAS DE LITERATURA PA
IDIOMA
IDIOMA GUARANÍ - POESÍAS - MÚSICAS - ESTUDIOS...
REPÚBLICA
REPÚBLICA DEL PARAGUAY



Leyenda:
Solo en exposición en museos y galerías
Solo en exposición en la web
Colección privada o del Artista
Catalogado en artes visuales o exposiciones realizadas
Venta directa
Obra Robada




Buscador PortalGuarani.com de Artistas y Autores Paraguayos

 

 

Portal Guarani © 2024
Todos los derechos reservados, Asunción - Paraguay
CEO Eduardo Pratt, Desarollador Ing. Gustavo Lezcano, Contenidos Lic.Rosanna López Vera

Logros y Reconocimientos del Portal
- Declarado de Interés Cultural Nacional
- Declarado de Interés Cultural Municipal
- Doble Ganador del WSA